Geografik kartalarning eleentlari. Geografik globus

Ko‘kimtir nashr 
nusxalari 
(och 
tusli 
original)
nashrga 
tayyorlanayotgan kartadagi rangni sekin-asta to„qlashib yoki ochlanib 
borishini tasvirlash uchun tayyorlanadi. Odatda bunday nashr nusxalari 
relefni soya nurlar (otmыvka) usulida tasvirlashda va davlat chegaraliri 
bo„ylab beriluvchi rangdagi xoshiyalarni ifodalashda tayyorlanadi. 
Yuqorida aytib o„tilgan nashr nusxalarini (originallrini) shaffof 
asoslarda chizish yo„li bilan , plastiklarda gravirlash yo„li bilan yoki nashr 
nusxalari tasvirini fotoplenkga elekton yo„l bilan chiqarish usullaridan 
foydalanib tayyorlanadi. Nashr nusxalarining (originallari) soni va ularni 
tayyorlash ketma-ketligi, nashrga tayyorlanayotgan kartada ishlatilgan 

---

ranglar soni va qabul qilingan nashr qilish texnologiyasiga bog„liq. Bu 
jarayonning asosiy muammolaridan biri nashr nusxalarini ko„payib ketishi 
hisoblanadi. Ba‟zi murakkab katalarni nashrga tayyorlash jarayonida nashr 
nusxalarining (originali) soni 20 donadan ortib ketadi. Bu muammolarning 
yechimi elektron usulda rang tanlash va rang ajratishga asoslangan 
fotoreproduksion usulni qo„llash orqali topiladi. Ranglarga ajratilgan, yuqori 
sifatli rastr nashr plyonkalarini tayyorlash ko„k rangli karta originalini 
elektron usulda rang tanlash va ranglarni tuzatib borish (korrektorlash) 
asboblari yordamida skanerlash yo„li orqali bajariladi. U quyidagi uchta 
jarayonni o„z ichiga oladi: 
1.
Fotoreproduksiya 
jarayoni, ya‟ni nashrga tayyorlanayotgan karta 
originalidagi tasvirni fotoformatga o„tkazish; 
2.
Nashrli formalarni
fotoformatlar asosida tayyorlash; 
3.
Kartani nashr qilish - 
tayyorlanayotgan nashr formalaridan 
foydalanib, karta nusxasini ko„paytirish, uni chop etish. 
Elektron usulda rang tanlash va rang ajratishda rang va uning tusi (toni) 
bo„yicha tuzatilgan (korrektorlangan) uchta negativ olinsa, yetarli bo„ladi. 
Birinchisi moviy rang uchun, ikkinchisi sariq rang uchun va uchinchisi qizil 
rang uchun. Kartani nashr qilish jarayonida bu negativlarni bir-biriga qo„shib 
kartani chiziqli, yarim rangli va yozuvlar elementlarini hohlagan rang va 
tusini hosil qilib chop etish mumkin. To„rtinchi negativ qora rangdagi karta 
elementlari uchun tayyorlanadi. 
Kartani nashrga tayyorlashda elektron lazerli rang tanlovchi va rang 
ajratuvchi sistemalardan foydalanish nashr nusxalarini (originalini) qo„l 
mehnati yordamida tayyorlashdan butunlay ozod qiladi. Ular avtomatik 
rejimda yetarli darajada katta formatga ega bo„lgan (1 m
2
va undan katta) 
rangli kartalar va fotokartalardan, ishonchli va sifatli fotoformatlarni tez 
tayyorlash imkoniyatini beradi.
Kartani tirajini (bosma nusxalar sonini) ko„paytirish uchun