Geog 1 (38-янги). p65

Foydali qazilmalari. Platformaning zaminida temir, mis,
qo‘rg‘oshin, rux, uran rudalari, qalay, oltin, platina kabi rudali
qazilmalar joylashgan. Cho‘kindi jinslar bag‘rida fosforit, osh
tuzi, toshko‘mir va qo‘ng‘ir ko‘mir, neft, tabiiy gaz tarkib topgan.
Avstraliya temir va rangli metallar (boksit, qo‘rg‘oshin, rux,
nikel) hamda uran zaxiralari bo‘yicha dunyoda yetakchi o‘rinda
turadi. Ko‘pgina qazilma boyliklar yer yuzasiga yaqin joylashgan.
Shu bois, ular arzon — ochiq usulda qazib olinadi. Avstraliya —
rux, qo‘rg‘oshin va kumush qazib chiqarishda dunyoga mashhur.
Relyefi.  Materikning 95 % hududi pasttekislik va yassi tog‘-
liklardan, 5 % i tog‘lardan iborat. Avstraliya relyef tuzilishiga

---

69
ko‘ra uch qismga ajraladi. Birinchisi, G‘arbiy Avstraliya yassi
tog‘ligidir. U yassi tog‘lik va baland tekisliklardan iborat (atlasga
qarang). Nurash natijasida yemirilib, pasayib qolgan baland-
liklar va qoldiq tog‘lar ko‘zga yaqqol tashlanadi. Bunga yassi
tog‘liklar ustidan baland ko‘tarilib turgan Makdonnell (Zil
cho‘qqisi — 1 510 m) va Xamersli (Brus cho‘qqisi — 1 226 m)
tog‘lari misol bo‘ladi. Kelib chiqishiga ko‘ra ularni palaxsali
tog‘lar guruhiga kiritish mumkin.
Ikkinchisi, Markaziy pasttekislik bo‘lib, u materikning eng
past va yassi tekisliklaridan iborat. Ular dengiz va daryo yot-
qiziqlaridan tuzilgan. Tekislikning mutlaq balandligi 100 m dan
oshmaydi. Materikning eng past joyi (Eyr-Nord ko‘li, –16 m)
ham shu yerda. U Markaziy havza deb ham ataladi. Markaziy
pasttekislikning shimolida Karpentariya tekisligi bor. Markaziy
havzada toshloq quruq vodiylar — kriklar ko‘p uchraydi. Eng
kattalari Kuper-krik va Eyr-kriklardir. Bu joylar kriklar o‘lkasi
deb ataladi. Materikning sharqida uzoq masofaga cho‘zilgan
uchinchi tog‘li qismi — Katta Suvayirg‘ich tizmasini hosil qi-
ladi. Bu tizmaning eng baland joyi janubiy qismidagi Avstraliya
Alp tog‘lari (Kossyushko cho‘qqisi, 2 228 m) hisoblanadi. Òek-
tonik yoriqlar, daralar va daryo vodiylari tog‘larni alohida-
alohida massivlarga bo‘lib yuborgan.