Geodeziya va marksheyderiya

Gorizontallarning 
xossalari.
Gorizontallarning 
qo‘yidagi 
asosiy 
xossalarini esda tutish kerak: 
1)gorizontallar bir-biriga qancha yaqin bo‘lsa, joy qiyaligi shuncha tik 
bo‘ladi; bir-biridan uzoq bo‘lsa, qiyalik yotiq bo‘ladi. 
(ak>el).
YOnma-yon ikki gorizontal orasidagi eng qisqa masofa eng tik joy bo‘ladi; 
2)turli otmetkadagi gorizontallar o‘zaro kesishmaydi; 
3)plandagi gorizontallar yopiq chiziq bo‘ladi yoki plan chetida tugaydi; 
4)gorizontalga perpendikulyar chiziq eng katta nishablikda bo‘ladi; (6.1) 
formuladan quyidagi xulosalar kelib chiqadi: 
a)kesim balandligi 
h 
o‘zgarmasa va vertikal burchak 
v
katta bo‘lsa, 
qo‘yilish 
d 
kichik bo‘ladi: 
v
kichik bo‘lsa, 
d 
katta bo‘ladi; 
b)bir yo‘nalishda gorizontallar oralig‘i bir xil bo‘lsa, joyning nishabligi 
ham bir xil bo‘ladi. 
6.3-shakl. 
Agar qiyalik burchagi 
v
o‘zgarmasa, qo‘yilish, 
d 
kesim balandligi 
h 
ga 
proporqional o‘zgaradi. 6.4-shaklda relef turlari 
(a) 
va ularning gorizontallar bilan 
tasvirlanishi 
(b) 
keltirilgan. 
Relefni to‘g‘ri tasvirlash uchun uning xarakter nuqtalarini bir-biridan ajrata 
bilish kerak. Masalan, tog‘
va chuqurlik gorizontallar bilan o‘xshash tasvirlanadi, 
lekin ularni ajratish uchun gorizantal chizig‘idan pasayish tomonga qaratib shtrix 
chiziladi, bu shtrix 
berg shtrix 
deyiladi. 
Berg shtrixlar tizma tog‘
va soylarda ham qo‘yiladi, bu relefni aniqlashga 
yordam beradi. Tog‘,
tizma tog‘,
chuqurlik soy va ularning xarakterli nuqtalari 
(chuqqi, tagi) va chiziqlari (suv ayriluvchi va bo‘linuvchi chiziqlar) joyning 
xaraxterli o‘rinlariki, ularni ajrata bilish juda muhimdir. 
Relefni gorizontallar bilan tasvirlash uchun avval uning yuqoridagi 
turlarining balandlik bo‘yicha xarakterli nuqtalarini belgilash, keyin esa 
otmetkalarini nivelirlash yo‘li bilan aniqlash kerak. Bu ishlar yuza nivelirlash 
ishlarida bajariladi.