Geodeziya laboratoriya

176- rasm. Buldozerning lazer nuri orqali do‘ng turgan tuproqni qirqib pastlik joyga surib tekislashi.
qo‘ng‘iroq va berilgan belgilar haqidagi ma’lumotlar kelib turadi. Ana shu joyning o‘zida haydovchi indikator ko‘rsatgan ko‘rgaz- masiga asoslanib, tuproqni pastlikka qancha to‘kishi yoki tuproqni qirqib olishligini aniqlaydi. Bino devori sokol qismining ostidagi o‘q holatini turm bilan mustahkamlab qo‘yiladi. Bino qad ko‘ta- rish vaqtida qurilish ishlarini loyihada ko‘rsatilgan ma’lumotlarga asoslangan holda binoning o‘qini birinchi, ikkinchi, uchinchi va qolgan qavatlariga belgini uzatishda loyiha belgiga asoslaniladi. O‘qni tomga rejalab uzatish teodolit yordamida bajariladi (177- rasm). Rejalash o‘qi binodan 10—20 metr stvorga o‘rnatiladi. Teo- dolitning l masofasi 2- reperning ustiga o‘rnatiladi. Teodolitning


177- rasm. Bino o‘qini binoning baland qavatiga teodolit yordamida tarhlab uzatish sxemasi.

2 7 4

qarash trubasini turm 3 ga yo‘naltiriladi. Sokol qismidagi o‘qni belgilab olib, ufqiy doiraning alidada va limb vintlari qotiriladi. Teodolitning qarash trubasini kerak bo‘lgan bino qavatiga yo‘naltiriladi va beton ustunidagi turm 4 ga qalam bilan chizib belgilanadi. Trubaning qarash doirasidagi ip to‘rning markazi bino o‘qi bilan to‘g‘ri kelib kesishguncha trubani yo‘naltiriladi. Yoki trubani qarash doirasidagi shovun o‘rniga uch oyoqni tomga olib chiqib shovun ipi osilgan holatdagi stvorda tom bilan shoqul chizig‘ini kesishgan joyini qalam bilan belgilab qo‘yiladi. Qolgan o‘qlarni ham xuddi ana shunday usulda aniqlanadi. Bu ishni ikki kishi bajaradi: birinchisi geodeziyachi bo‘ladi va u doimo teodolit yonida bo‘ladi, ikkinchi ishchi esa tomda bo‘ladi. Teodolit yordamida qator ustunlarning o‘qlarini rejalash va kran ostidagi balkalarni to‘g‘rilash ishlari olib boriladi. Ustunlarni mustahkamlash payvandlash yordamida olib boriladi. Qator ustunlarni rejada tik o‘rnatilishini tekshirib bo‘lgandan so‘ng, qurilishning chok joylarini beton qorishmasi bilan to‘ldirib qotiriladi. Ustunlarni to‘g‘rilab montaj qilib o‘rnatish vaqtida ikkita teodolit yordamida ish olib boriladi (178- rasm). Avval ustunlarni vaqtincha o‘rnatiladi, keyin ustunlarni butunlay o‘rnatilgandan so‘ng rigelni montaj qilinadi. Plitalarni joylash- tirib qo‘yib bo‘lgandan so‘ng barcha ustunlarni takroriy ravishda tikligini tekshiriladi. Ustunlarni beton qorishmasi bilan mus- tahkamlanadi. Qator ustunlarni

tikligini tekshirish uchun teo-

dolitni A₁ nuqtaga o‘rnatiladi (179- rasm).

Xohlagan ustunlardan birini, ixtiyoriy a masofa (1—2 m) olib, teodolitning vizir o‘qini qator turgan ustunlarga parallel qilib yo‘naltiriladi. Bunda qator turgan ustunlarning eng oxirida turgan- laridan birini aniqlab olib, masa- lan, A₂ nuqtaga qarash trubasini

yo‘naltirish kifoya. Har qaysi


178- rasm. Ustunning
ustunlardagi trumning yuqori va ostki qismiga reyka qo‘yiladi.

^{Teodolitning qarash trubasini} to‘g‘riligini tekshirish sxemasi.

2 7 5

179- rasm. Qator ustunlarning tikligingi

tekshirish.

reykaga yo‘naltirib, reykadan hisob olinadi va ustunlarning tik- ligi bo‘yicha og‘ishgan farqni aniqlanadi. Ustunlar bilan ustun- larning ostiga qo‘yilgan reykadan olingan hisob, B₁—B₂ chiziq

ustunlarning biron tomonga og‘ishganligini bildiradi. Ustunlarni

o‘rnatishda kran ostiga qo‘yiladidan (rels) yo‘llarni joylashtirish- dagi ishlarni eng yuqori darajada olib borish lozim. O‘qlarni rejalash kran ostida yo‘llarini to‘g‘rilashga asoslanadi (180- rasm). Ustunlarning o‘qiga parallel qilib sex polining aa¹ va bb¹ o‘qlar rejalanadi, o‘qlar orasidagi masofalarni yuqori aniqlikda o‘lcha- nadi. Ustunlarni bir-biriga parallel o‘rnatilayotganligini teodolit yordamida aniqlanadi. Misol uchun bb¹ qatoridagi ustunni o‘rta- cha joyiga teodolitni o‘rnatib aa¹ qatori tekshiriladi, so‘ng reyka-

2 7 6

dan sanoq olib, bir boshdan konsollarga reyka qo‘yib boriladi. Qurilishda unimdorlikni oshirish uchun lazerli teodolitlardan foy- dalaniladi. Lazer nur yordamida

181- rasm. Ustunni to‘g‘ri
30—50 metr masofa yaxshi ko‘ri- nadi. Masalan, ustunlarni har doimgidek to‘g‘rilashda belgi ustiga lazer teodoliti o‘rnatiladi. Qarash trubasiga nasadka kiygiz- dirilgan holda tiklikda nur yoyiladi, ustunning tikligida lazer yorug‘lik hosil bo‘ladi. Yorug‘lik lazer nurida ustunlarning qiy- shayganligi ko‘zga tashlanadi (181- rasm). Binoning poydevo- ridagi belgining markaziga lazer teodoliti o‘rnatiladi (182- rasm). Inshootning o‘qi bo‘ylab tikligi-

ga lazer nurini yo‘naltiriladi. Inshoot o‘qidan tashqi cheti-

2 7 7

o‘rnatilayotganligini lazer teodoliti yordamida aniqlash.

182- rasm. Belgilangan nuqta ustiga lazer teodolitini o‘rnatib inshoot balandligini aniqlash.

183- rasm. Lazer teodoliti yordamida bino shiplarini tekislash.

gacha bo‘lgan I₁, I₂ masofani ufqiy holatda tekshirib boriladi. U

quyidagicha ifodalanadi: I₁^ = I₁^, I₂^ = I₂^. Lazer teodolitlari ufqiy

tekislikni yoritibgina qolmasdan, yerlarni tekislashda, xandaq

tubini tekislashda, poydevor ustunlarini rejalashda, shipning ufqiylik tekislashda, pollarni tekislab mixlarni qoqishda ham qo‘llaniladi (183- rasm).

15. bob. SUN’IY INSHOOTLARNI QURISH