Geodeziya, kartografiya, geografiya

(2.1.5-rasm.) Proyeksiya turlari.
Ikkinchi bosqich tekislik ustiga globusni loyihalash hisoblanadi. Agar biz ichida yorug‘lik manbayi bilan shaffof referens globusda joylashgan rivojlanuvchi shakllardan birini faraz qilsak, biz keyin rivojlanuvchi yuzaga loyihalanayotgan yerning koordinata to’rini tasavvur qilishimiz mumkin. Proyeksiyalar har birguruhiningnomiloyihalangankartaningyuzasidanolinadi. Shundayqilibbizdasilindrik, konusvatekislikproyeksiyalari bor.
Proyeksiyalarning so‘nggi guruhi shu yuzalardan birining ustiga loyihalangandek biron-bir tarzda tasavvur qilib bo‘lmaydigan elementlardan iborat. Mana shu so'nggilariga berilgan turli nomlarning eng keng tarqalgani mavzuli o^’ylangan yoki an’anaviy proyeksiyalar hisoblanadi. Albatta, proyeksiyalar odatda nur manbayi va globus orqali yaratilmaydi, bu faqatgina ko^’rsatish yoki o‘qitish maqsadlari uchun mo'ljallangan bo'ladi. Ular mavzuli yaratilgan va kompyuterda chizilgan yoki o^’tmishda geometrik yoki jadvallardan qo‘lishi yordamida qurilgan. Proyeksiyalarning faqatgina cheklangan soni aslida yorug‘lik nuri yoki geometrik proyeksiya yordamida loyihalanishi mumkin (bular istiqbolli proyeksiyalar deyiladi).⁵


2.2. Umumgeografik va mavzuli kartalar uchun proyeksiya tanlash
Kartografiyada ellipsoid yuza tekis yuzada birorta geometrik shakl (yuza) yordamida tasvirlanadi. Azimutal proyeksiyalarda ana shunday yordamchi geometrik yuza bo‘lib, ellipsoid yoki shar sirtiga urinma yoki uni kesuvchi tekislik, silindrik proyeksiyalarda ellipsoid yoki sharga urinma yoki uni kesuvchi silindrning yon tomon sirti, konusli proyeksiyalarda ellipsoid yoki sharga urinma yoki uni kesuvchi konusning yon tomon sirti hisoblanadi.
Bunday proyeksiyalarda bosh masshtab urinma nuqtalarda, shuningdek, urinma va kesuvchi chiziqlarda saqlanadi. Kartografik to‘rlar ko‘rinishi, chunonchi meridian va parallellar shakli, meridianlar va parallellar o‘rtasidagi oraliqlarning qiymati proyeksiyalarni tuzish usuliga bog‘liq bo‘ladi.
Azimuntal proyeksiyalarda — ellipsoid yoki shar yuzasi unga urinma bo‘lgan yoki uni kesuvchi tekislikka o‘tkaziladi .(2.2.1-rasm)
Silindrik proyeksiyalarda — ellipsoid yoki shar yuzasi unga urinma bo‘lgan yoki uni kesuvchi silindrning yon tomon sirtiga o‘tkaziladi, shundan so‘ng u bo‘yicha qirqiladi va tekislikka yoyiladi. (2.2.1-rasm)
Konusli proyeksiyalarda — ellipsoid yoki shar yuzasi unga urinma bo‘lgan yoki uni kesuvchi konusning yon tomon sirtiga o‘tkaziladi, so‘ngra u yasovchi bo‘yicha qirqiladi va tekislikka yoyiladi.(2.2.1-rasm)
Bu yuzalar, shuningdek, har xil oriyentirlangan bo‘lishi ham mumkin. Yordamchi yuzani yasovchi ellipsoidning yoki sharning qutbiy o‘qi yoki ekvatoriga nisbatan oriyentirovkasi bo‘yicha kartografik proyeksiyalar quyidagilarga bo‘linadi:
Normal proyeksiyalar — yordamchi yuzaning o‘qi Yer ellipsoidi yoki shari o‘qi bilan ustma-ust tushadi; azimuntal proyeksiyalarda esa tekislik qutbiy o‘qga perpendikulyar bo‘ladi.



a) b) c)