Geodeziya, kartografiya, geografiya

1.3 Globuslarni tekis yuzaga yoyganda kelib chiqadigan xatoliklar.
Karta ham globusni o‘zi yoki uning bir qismidir. Ularni farqi shundaki kartada Yer yuzasi tekis qog‘ozda tasvirlanadi. Biroq sferik (egri) yuzani tekislikka tushirganda bu yuzaning kartadagi maydonida, shaklida, burchaklarida va uzunliklarida har xil xatoliklar ro‘y beradi
Har qanday holatda Yer yuzasini tekislikda tasvirlaganda ikkita asosiy talab albatta bajarilgan bo‘lishi lozim, chunonchi tasvirni bir xilligi va uzluksizligi ta’minlangan bo‘lishi shart. Bu demak birinchidan Yer yuzasidagi har bir nuqtaga kartada faqat bitta nuqta mos kelishi kerak va ikkinchidan kartografik tasvirda uzilgan joylar (yerlar) bo‘lishi kerak emas. Kartografik proyeksiyalarni baholayotganda, shu proyeksiya yo‘l qo‘yadigan maydon va burchak xatoligining qiymatlari hisoblab chiqariladi.
Kartografik proyeksiyadagi teng xatolikdagi chiziqlarga izokollar deyiladi.Izokollar kartalarda xatoliklarning tarqalishi to‘g‘risida ko‘rgazmali tasavvur hosil qiladi va shu kartalardan foydalanilayotganda ularni avvaldan hisobga olishga imkon beradi.
Bu talabni bajarish uchun biz uzilgan joylarda teng cho‘zish va aksincha bekilib (ya’ni ustma-ust tushib, yopilib) qolgan joylarda esa teng siqish ishlarini amalga oshiramiz (1.3.1-rasm).

(1.3.1-rasm). Meridianlar bo‘yicha zonalarga (tilimlarga) bo‘lingan globus yuzasi. Yerning egri yuzasini tekislikda uzilishlarsiz tasvirlab bo‘lmasligini. Teng cho‘zilish
T eng siqilish natijasida kartografik tasvirda quyidagi xatoliklar vujudga (yuzaga) keladi: 1. Uzunliklar xatoligi; 2. Burchaklar xatoligi; 3. Maydonlar xatoligi; 4. Shakl xatoligi. Kartada kartografik tasvirni xatoligi bo‘lmagan chiziqlar yoki nuqtalarga nol xatolikdagi chiziqlar yoki nuqtalar deyiladi. Kartografik proyeksiyadagi teng xatolikdagi chiziqlarga izokollar deyiladi.² (1.3.2-rasm)