Geo iqtisod 9-uzb-5-2013. indd

Rangli metallurgiya
sanoati murakkab tarmoqlar tarkibiga ega bo‘lib, 
o‘nlarcha xildagi metallar (mis, aluminiy, rux, qo‘rg‘oshin, volfram, oltin, 
ku mush, uran va boshqalar)ni ishlab chiqarishni o‘z ichiga oladi. Yetakchi 
tarmog‘i – aluminiy ishlab chiqarish. 
Rivojlanayotgan mamlakatlar rangli metallurgiyada xomashyo resurslarini 
yetkazib berishga va rivojlangan mamlakatlar esa iste’molga tayyor rangli 
metallar ishlab chiqarishga ixtisoslashgan. Masalan, mis rudasini qazib olish 
va jahon bozoriga chiqarishda Markaziy Afrikadagi Zambiya va Kongo 
Demokratik Respublikasi davlatlari yetakchilik qiladi. Ularning hududi bo‘ylab 
«Mis mintaqasi» deb ataladigan misga boy havza yotadi. Bundan tashqari, 
bunday resurslarga Chili, AQSH, Kanada ham ancha boy. Toza (rafinad) misni 
ishlab chiqarishda esa AQSH, Yaponiya, Germaniya, Fransiya kabi rivojlangan 
mamlakatlar yetakchilik qilmoqda.
Shunga o‘xshash holatni nisbatan yengilligi uchun 
qanotli metall
deb nom 
olgan aluminiy sanoatida ham ko‘rish mumkin. Tarkibida aluminiy metali bo‘lgan 
boksit, nefelin, alunit rudalarga eng boy davlatlar Avstraliya, Gvineya, Yamayka 
va Braziliyadir. Lekin tozalangan aluminiyni ishlab chiqarish va iste’mol qilishda 
yana AQSH, Yaponiya, Germaniya, Fransiya, Buyuk Britaniya kabi rivoj langan 
mamlakatlar ajralib turadi.

---

72
mAshiNAsOZLiK VA mETALLNi QAYTA ishLAsh
Mashinasozlik va metallni qayta ishlash tarmog‘i ishlab chiqarayotgan 
mahsulotlari umumiy qiymatiga ko‘ra sanoat tarmoqlari orasida eng yirigi va 
ahamiyatlisidir. Unga yalpi sanoat mahsuloti qiymatining 35%i to‘g‘ri keladi. U 
turli mashina va texnologik uskunalar, mu rakkab o‘lchov apparatlari va asboblar, 
kompyuter texnikasi va raketa-kosmik texnikasi, bir so‘z bilan aytganda, «ignadan 
samolyotgacha» turli xildagi mahsulotlar ishlab chiqaradi.
Mashinasozlik yetakchi sanoat tarmog‘i sifatida ichki yonuv dvigatellari 
hayotga tatbiq etila boshlagan XVIII asrning oxirlaridan boshlab rivojlanib 
kelayotganligini yaxshi bilasiz. Hozirgi vaqtda bu tarmoqning hududiy 
joylashishiga va rivojlanishiga oldingidek xomashyo (metall, plastmassa, oyna 
va boshqalar) emas, ko‘proq malakali ilmiy xodimlar va ishchi-xizmatchi larning 
yetarli bo‘lishligi, transport va iste’mol omillari ta’sir ko‘rsatmoqda.
Jahon mamlakatlari mashinasozlikning rivojlanish darajasiga ko‘ra turlicha 
ko‘rsatkichlarga ega. U rivojlangan mamlakatlarda, asosan, yuqori darajada 
rivojlanishga erishgan, rivojlanayotgan mamlakatlarda esa uning ko‘rsatkichlari 
ancha past.
Mashinasozlikning rivojlanish darajasiga ko‘ra jahonning to‘rt mintaqasi 
alohida ajralib turadi. Ularning eng yirigi