Genomika asoslari

Prokaritlar genomining nukleotidlar tarkibi, operonlarning genli tuzilmasi.
1955 yilgacha, mikrobiologiya sohasida, prokariotlar genomi chiziqli strukturaga ega deb hisoblashgan. Lekin E.L.Volman va F.Jakob ishlarida 1955 yilda E.colining genlari xaritalashtirilgan va xromosoma ipli tuzilmasi yopiq halqaga o’ralganligi va sitoplazmaga botgan holatda joylashtirilgani to’g’risidagi ma’lumotlar keltirilgan. Hozirgi kunda, to’g’ridan-to’g’ri olib borilgan tahlil uslublari yordamida ko’rsatilishicha, bakteriyalarning ayrim turlarida bir nechta replikonlarning mavjudigi aniqlangan bo’lib, ularga xromosomalar yoki megaplazmidalar deb ataladi. Kana spiroxetoz kasalligini chaqiruvchi Borrelia turnefaciens bakteriyasida, xromosomalar chiziqli strukturaga ega bo’lib, 1 mln. juft nukleotid qatoridan iborat.
Sunga ko’ra, prokariotlar genomi hajmi turli diaazonda o’zgarish xususiyatiga egadir. Eng kichkina genom hajmi 580 ming juft nuleotid qatoridan tashkil topgan organism M.genitalium mikoplazmasida aniqlanan. Eng katta genom hajmi 9500 ming juft nukleotid qatoridan tashkil topgan orgnizm Myxococcus xanthum bo’gan. E.coli genomi 4,6 mln. juft nukleotid qatoridan tashki topgan, 3x10⁹ molekulyar massaga ega, va DNK zanjirining uzunligi 1,5 mm ni tashkl qiladi.
Prokariotlarda G-C juftliklarining miqdori 23-72% gachca bo’ladi, Ayrim bakteriya turlarida, E.coli, M.genitalium, Bacillus subtilis, helicobacter pylori larda matritsali yetuk DNK zanjirda C nukleotidga nisbatan G nukleotidining replikasiyaning ori va termonasiya joylarining ter uchastkalarida uchrashi aniqlangan. Lekin, boshqa bakteriya turlarida sianobakteriyalar va arxeylarda Methanococcus, Methanobacterium, Archaeoglobus larda nukleotidlarning bunday assimetriyali uchrashi aniqlanmagan. Bakteriyalar har xil turlarida operonlar turlicha joylashgan. E.coli va B.subtils bakteriyalarida umumiy 1000 genlar bo’lib, 100 te genlar bitta operon tarkibida joylashgan.
Jadval-2
Prokariotlarda xromosomalar shakli

Bakteriyalar	GENOM
Agrobacterium iumefaciens	1 chiziqli xromosoma, 1 ta halqasimon xromosoma, 2 plamida
Bacelia cereus F083676	1 halqqasimon xromosoma, 1 megaplamida
Bmcelia meliiensis	2 halqasimon xromosom
Leptospira ineterrogates	1 halqqasimon xromosoma, 1 megaplamida
Ehzibium meliloii	1 halqqasimon xromosoma, 2 megaplamida
Rhodobacter sphaeroides	2 halqasimon xromosoma
R.Jwdococcusfacians	1 chiziqlo xromosoma, chiziqli pazmida
Streptomyces ambofaciens	1 chiziqli xromosoma