Genomika asoslari

Ribonuklein kislota. Ribonuklein kislota- uchta asosiy makromolekulalardan biri bo’lib, hamma tirik organizmlar hujayralarida uchraydi va kodlashda, irsiy materialni o’qishda, genlarni boshqarishda va tasvirlashda ishtirok etadi.
DNK singari, RNK uzun zanjirdan iborat, undagi har bir zveno nukleotid deb ataladi. Har bir nukleotid azot asosidan, shakar va fosfar guruhidan iborat. RNK ketma-ketligi irsiy ma’lumotni kodlash imkonini beradi. Hamma tirik organizmlar RNKni oqsil sintezini dasturlashda ishlatiladi. Hujayra RNKlari transkripsiya jarayonida, ya’ni maxsus fermentlar RNK-polimerazalar asosida DNK matritsasida asosida RNK hosil bo’ladi. Keyinchalik matrisali RNKlar translyasiya jarayonida ishtirok etadilar. Translyasiya- bu m-RNK matrisasida oqsil sintezlanishi hisoblanadi. Boshqa RNKlar transkripsiyadan so’ng, kimyoviy modifikasiyalarga uchraydi, undan so’ng hosil bo’lgan ikkilamchi va uchlamchi strukturalar RNK tipiga qarab turli xil vazifalarni bajaradi. Bir zanjirli RNKlar uchun turli xil fazoviy strukturalar xos, ularda bitta zanjirning nukleotidlar bir qismi o’zaro juftlashgan bo’ladi. Ayrim yuqori sturturali RNKlar oqsil sintezida ishtirok etishadi, masalan t-RNKlar kodonlarni tanishda va aminokislotalarni oqsil sintezi jarayonida manziliga yetkazishda, ribosomal RNKlar esa ribosomalar strukturaviy va katalitik vazifalarni ishtirok etishadi. Shu bilan birga, zamonviy tasavvurlarga ko’ra, RNKlar vazifalari faqatgina translayasiya jarayonlari bilan chegaralanib qolmaydi, yadroviy kichik RNKlar eukariot matrisali RNKlar splaysingida va boshqa jarayonlarda ishtirok etadi. Bundan tashqari, RNKlar ayrim fermentlar tarkibiga kiradi masalan telomerazalar, va ayrim RNKlarning fermentativ faolligi aniqlangan, ya’ni boshqa RNKlarni zanjirini kesish xususiyatiga ega bo’lib, va aksincha RNK fragmentlarini tikish xususiyatiga ham ega bo’ladi. Bunday RNKlar ribozimlar deb ataladi. Ko’pgina viruslar genomi RNK dan tashkil topgan, ya’ni DNK rolini bajaradi. Hujayradagi RNKlarninig turli tuman funksiyasiga qarab, hujayra biologiyasida RNK biologik tizimlar paydo bo’lgunga qadar birinchi irsiy ma’lumotni tashuvchi molekullalar degan gipoteza mavjuddir.