Genetika va evolyutsion

2.
 
Evolyutsion nazariya ustida ishlash. 
Turlarning o`zgarishi to`g`risidagi dastlabki g`oya Darvinda “Bigl” 
kemasidagi safar davridayoq paydo bo`ladi. Lekin bu jarayon sabablarini aniqlash 
masalasi hali ko`p jihatdan muammo edi. Darvin Angiliyaga qaytgach, xonaki va 
tabiiy sharoitdagi hayvon, o`simliklarning o`zgaruvchanligiga doir ma’lumotlarni 
ko`plab yig`a boshladi va 1837 – yilning iyul oyida yon daftariga evolyutsiya 
bo`yicha dastlabki mulohazalarni yozdi. Shu vaqtdan boshlab, 20 yildan ortiqroq vaqt 
mobaynida u evolyutsiya g`oyasini rivojlantirishga qaratilgan ma’lumotlar, dalillarni 
to`play boshladi va ularni puxta o`rgandi. Evolyutsion nazariyaning birinchi xomaki 
nusxasi 1839 – yili tayyor bo`ldi. Turlar kelib chiqishi nazariyasining asosiy 
qoidalari esa 1842 – yili yozilgan qisqacha ochyerkida o`z ifodasini topdi. 1844 – 
yilga kelib, turlarning paydo bo`lishi to`g`risidagi ochyerk oxiriga yetkazildi. Bu 
davrda sun’iy va tabiiy tanlanishning ijodiy roli Darvin e’tiborini tobora ko`proq 
o`ziga jalb etdi. 
Darvin turlarning o`zgarishi haqidagi nazariya juda muhim ilmiy kashfiyot 
bo`lib, fanda katta qadam ekanligini yaxshi tushungan holda uni har tomonlama 
asoslashga harakat qilganligi uchun ham nazariyaning qisqacha mazmunidan faqat 
Darvinga juda yaqin olimlar – Lyayel va Gukerlar xabardor edi xolos. 
1856-yili Lyayel Darvinga organik olamning tarixiy rivojlanishi haqidagi 
qarashlarini kengroq bayon etishni maslahat berdi. Shundan keyin u nashr etilgan 
“Turlarning kelib chiqishi” asariga qaraganda 4 marta katta hajmli asar yozishga 
kirishdi. Lekin asarning yarmini yozib bo`lgach, olimning ilgari o`ylagan fikrlari 
tamomila o`zgardi. Gap shundaki, Malayya arxipelagida ish olib borayotgan 
taniqli tadqiqotchi, zoolog Alfred Uolles 1858-yil 18 iyunda Darvinga xat va 
kichik maqola yubordi. Darvin Uolles yuborgan maqolaning mazmuni bilan 
tanishgach, u bilan o`zining g`oyasi va fikrlarida hayron qolarlik darajada 
o`xshashlik borligiga ajablandi. Shunga qaramasdan, u Uollesning maqolasini 
jurnalda e’lon qilmoqchi va uni evolyutsion ta’limotning birinchi muallifi deb 
e’tirof etmoqchi bo`ldi. Lekin Darvin evolyutsion ta’limot ustida 20 yildan buyon 
tinmay ishlayotganligidan va juda ko`p faktik materiallarga ega ekanligidan 
xabardor bo`lgan Lyayel, Guker va boshqa olimlar bunga e’tiroz bildirdilar va 
Darvin o`z ta’limotini qisqa maqola shaklida yozishiga va uni Uolles maqolasi 
bilan bir vaqtda e’lon qilishiga maslahat berdilar. Natijada 1858-yili 1-iyulda 
Londondagi “Linney jamiyati” majlisida Uolles maqolasi bilan Darvin 
nazariyasining qisqacha ochyerki haqida axborot tinglandi va jamiyat jurnalining 
avgust 
oyi 
sahifalarida 
Uolles 
maqolasi 
bilan 
Darvinning 
“Organik 
mavjudotlarning tabiiy holatda o`zgarishi, tabiiy tanlanish, xonaki hayvonlarni 
yovvoyi turlar bilan qiyoslash to`g`risida” nomli maqolasi nashr qilindi. Ammo 
har ikki maqola ham olimlar diqqatini o`ziga torta olmadi. Natijada Lyayel va 
Guker Darvinni o`z nazariyasini qisqacha bo`lsa-da, bitta kitob holida yozib, nashr 
ettirishga shoshirdilar va nihoyat, 1859 yil 24 noyabrda «Tabiiy tanlanish yo`li 
bilan turlarning kelib chiqishi, ya’ni yashash uchun kurashda eng yaxshi 
moslashgan zotlarning saqlanib qolishi» degan mashhur asari chop etildi.

---

45