Genetik axborotning ko chirilish turlari

4.13.-rasm. Initsiatsiya kompleksining hosil bolishi.

Bu birlamchi kompleks (initsiatsiya faktorlari - kichik subbirlik - mRNK - GTF) ga katta subbirlik birikadi va shundan so'ng initsiatsiya faktorlari ribosomadan ajralib chiqadi. Subbirliklarning birikishi uchun kerak boTgan energiya GTF gidrolizi natijasida hosil boTadi. Hosil boTgan initsiator kompleksi (mRNK, ribosoma va metionil-tRNK) elongatsiyaga tayyor. Metionil-tRNK o zini antikodoni bilan mRNK ni AUG kodoniga o'ziga xos juftlashadi, ya'ni mRNK ga vodorod bogTari bilan "osilib qolgan"ga o'xshaydi, aminokislota joylashgan aktseptor oxiri esa ribosomaning katta subbirligiga yopishgan boTadi.

4.14.-rasm. Polipeptid zanjirning elongatsiyaga tayyor bo lishi.

Elongatsiya. Polipeptid sintezi har doim N-oxiridan boshlanadi va C-oxiri bilan tugaydi. Polipeptid zanzirining bitta aminokislotaga uzayishi uch qadamda amalga oshadi:

1. 
   aminoatsil-tRNK ning bog' lanishi;
   
2. 
   transpeptidatsiya (peptid bogining hosil bo'lishi);
   
3. 
   translokatsiya (mRNK ning bitta triplet ga siljishi)
   

Birinchi qadam. Ribosomani chap tomonida joylashgan tRNK antikodoni bilan mRNK kodoniga, aktseptor qismi esa uzayuvchi peptidga bog'langan. Peptidil-tRNK ga kiruvchi bu peptid katta subbirlikda joylahsgan P-qism bilan bogTanadi. Birinchi qadamda mRNK ning erkin holatdagi ikkinchi kodoni ribosomaga kirgan aminoatsil-tRNK antikodoni bilan juftlashadi. tRNK ning aminoatsilli oxiri ribosomaning katta subbirlikdagi A-qismi bilan bogTanadi. Shu bilan birinchi davr, ya'ni bogTanish jarayoni tugaydi. Energiya manbai sifatida GTF ning fosfat bogTari sarflanadi.

Ikkinchi qadam -transpeptidatsiya, peptidil guruhini chapdagi tRNK dan aminoatsil-tRNK ning aminoguruhiga o'tkazilishi. Natijada ribosomaning A va P qismlarida joylashgan aminokislotalar orasida yangi peptid bog'i tuziladi. Bu jarayonni peptidiltransferaza katalizlaydi, A qismda dipeptidil tRNK hosil boTadi. P qismda esa bosh, yuklanmagan tRNK formilmetionin qoladi. Endi ribosomaning A qismi bilan yangi aminoatsil-tRNK birikadi va sikl takrorlanaveradi.

Elongatsiya siklining 3-qadamida ribosoma mRNK bo'уlab З'-oxiriga qarab bir kodonga siljiydi. Dipeptidil tRNK A qismdan P qismga kochib, ozod bolgan tRNK P-qismdan ajralib, sitoplazmaga otadi. Endi A-qismda mRNK dagi 3-kodon joylashadi. Ikkinchi kodon esa P-qismda boshab qoladi. Bunday siljishga translokatsiya deyiladi. Bu bosqich uchun yana bir elongatsiya faktori EF-G yoki translokaza fermenti ishtirok etadi. Endi ribosoma unga birikkan dipeptidil tRNK va mRNK bilan navbatdagi siklga tayyor; uchinchi aminokislota qoldig i ham xuddi ikkinchi aminokislota qoldig'i kabi birikadi. Shunday qilib, har bir aminokislotani o'sayotgan polipeptid zanjiriga qo shilishi uchun ikki molekula GTF sarf boTadi. Elongatsiya mRNK toTiq o'qib boTinguncha davom etadi.