Geliotexnik qurulmalarni qurilishda qo’llanish samaradorligi

Geliotexnik qurulmalarni qurilishda qo’llanish samaradorligi
Quyosh nuri – bino yoki qabul qiluvchi yuzaga quyosh nurlanishini ta’siri.
Quyosh energiyasini qabul qilish uchun qabul qiluvchi yuza janub tomonda
bo‘lishi kerak, ya’ni turar joy binolarini kenglik bo‘yicha joylashtirish
samarali;
quyosh radiatsiyasidan oynali darchalardan (deraza, vitrajlar, vitrinalar)
to‘g‘ridan-to‘g‘ri nurlarni qabul qilib passiv foydalanish; bilvosita mavzelar,
devorlar, tomlar, qishki bog‘lar to‘siqlari orqali foydalaniladi.
quyosh radiatsiyasidan faol foydalanish maxsus uskunalar – geliokollektorlar, er ustida foydalanuvchi quyoshli fitoelektrik qurilmalar tomonidan qabul qilinadi va uzatilish vositasida amalga oshiriladi;
- yangi bino qurishda yoki eskisini qayta qurishda binoga yangi energiyafaol
qurilmalar va konstruksiyalar qo‘shib quriladiki, ular sun’iy ravishda shamol
oqimlari tezligini o‘zgartiradi; - quyosh energiyasi va shamol energiyasiz turli vaqt oralig‘ida foydalanishga mo‘ljallangan integrallashgan sistemalarni o‘rnatish turar joy muhitini tashkil qilishda alternativ energiyani samarali ishlatishga yordam beradi;
- gelioenergiyafaol binoni arxitekturaviy va konstruktiv echimi
geliosistemalarni qo‘llash texnologiyasiga bog‘liq. Tarxlarni echimi plastikasi
shamol yo‘nalishi va quyosh nurini tutib qolishning maksimal samarali
yo‘nalishini belgilaydi. Alternativ energiyatejash qurilish usullarini qo‘llab binolarni loyihalash yoki qayta qurishda qanday qoidalarga rioya qilish kerak?
Birinchi navbatda, hudud iqlimi va muayyan qurilish joyi meteosharoiti,
geliomaydoni quyosh nurlari bilan yoritilganligini hisobga olish lozim .
- loyiha albatta energiya tejash sharoitlari, bino tomonidan quyosh nurini
optimal qabul qilish shartlarini hisobga olish kerak;
- uskunalarning energiya qabul qilish qismlari samarali qilib yo‘naltirish lozim;
- turar joy binolarini qurish yoki qayta qurishda ularda keyinchalik alternativ
energiya bilan ta’minlashni qo‘llash maqsadida energiya jihatdan samarali
bino yaratishga harakat qilish zarur, bu binodagi issiqlik yo‘qotilishi xajmiytarxiy echim va kuchaytirilgan issiqlikdan himoya vositasida kamaytirish
mumkin. Turar joy muhitini yaratishga ekologik tomondan yondashuv zarur;
- ishlab-chiqarishni rivojlantirish; alternativ sistemalari konstruksiyasini
soddalashtirish alternativ sistemalardan olinadigan quvvat tannarxini
pasaytirish imkonini beradi. Hozirgi kun energetikasining asosi bo‘lib ko‘mir, neft va gaz zahiralari, shuningdek daryo energiyasi hisoblanadi, ularning zahirasi butun er energiya zahiralarining 5% ini tashkil qiladi holos. SHunga qaramay, ular
insoniyatning energetikaga bo‘lgan ehtiyojining 90%ini qondira oladi. Hisoblarga ko‘ra, energiyani shu kundagi ehtiyoj darajasi bo‘yicha ham energiya manbalari konlardagi yoqilg‘i uzog‘i bilan yana 100-150 yilga etadi. Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, quyosh nurlanishi yoki tarqalish zahirasi erning hohlagan nuqtasida ishlatilishi mumkin. Erga etib keladigan nurlanish quvvati yiliga 2 MVtch/m2 ni tashkil qiladi, shuning uchun quyosh energiyasi uchun kata er maydoni talab etilmaydi – 80-90 km2 maydonli yuza bilan hozirgi kunda ishlab chiqarilayotgan energiya miqdori hosil qilish mumkin. SH uningdek quyosh nuri universal hamdir – undan issiqlik ko‘rinishida ham foydalanish mumkin, katta ishlab mexanik va elekrik energiya ham olish mumkin. Quyosh energiyasi kamchiligi – xuddi hamma alternativ energetikaga xos –uning doimiy mosligidir. Masalan quyosh nurlanishi faolligi grafik kenglikka qarab 2,2 MVtch/m2 yiliga o‘zgaradi, sutkalik tebranishlar yana ham ko‘p. Boshqa kamchilik va oqibatlar quyida keltirilgan va ularni hisobga olish shart. Bugungi kunga kelib O‘zbekistonda 3800 qozonli 1136 issiqlik stansiyalari faoliyat ko‘rsatadi, minglab kilometr kommunikatsiya quvurlari o‘tkazilganki, ulardan atmosferaga zararli moddalar, yonish mahsulotlari
ajralib chiqadi va yangidan yangi mablag‘lar sarflash talab etiladi.
O‘zbekiston – yiliga 300 dan ortiq quyoshli kundan iborat respublika.
Quyosh energiyasining umumiy quvvati 95 mlrd. tonna shartli yonilg‘i
sifatida baholanadi, uning 1% ini 10% gelioqurilmalar vositasida sarflash
butun O‘zbekistondagi energiyalarni iste’mol qilishi bilan solishtirsa bo‘ladi.
O‘zbekiston hududida BMT Rivojlanish Dasturi loyihalari doirasida
o‘tkazilgan fotoelektrik stansiyalar va suv isitish uchun mo‘ljallangan
gelioqurilmalar sinovini bunday qurilmalardan chekka aholi punktlaridan
foydalanish ehtimoli va maqsadga muvofiqligi o‘z tasdig‘ini topdi.
Xorijda ishlab chiqarilgan ikkita fotoelektrik stansiyalar
Qoraqalpog‘istonning Qorauzoq va Taxtako‘pir tumanlariga va Toshkent
OAJ “Foton”da ishlab chiqarilgan 45ta qurilma Kostruba koselkasiga
o‘rnatildi va buning natijasida mahalliy aholi turmush tarzi yaxshilandi,
hamda ichimlik suvi uchun sarf bo‘ladigan mehnat ancha engillashtirildi. Endi
aholi uskunalaridan foydalani, quyosh nurini elektr energiyasiga
aylantirishlari, televizor ko‘rishlari, radiopriyomnik eshitishlari va ichimlik
suvini nasoslar orqali 20 m chuqurlikdan chiqarishlari imkoniyatiga ega
bo‘ladi.
Hozircha respublikamizda quyosh energiyasidan foydalanish koeffitsenti
ancha kichik, 0.3%ni tashkil qiladi, qachonki mamlakatimizning geografik
joylashuvi va iqlimiy shart-sharoitlari bu ko‘rsatkichni ancha oshirish
imkonini beradi, hamda gaz, mazut, ko‘mir va boshqa energiya tashuvchilar
ko‘p miqdorda tejaladi. Fotoelektrik stansiyalar va absorberlarning asosiy ishlab chiqaruvchisi bo‘lib Toshkent ishlab chiqarish OAJ “Foton” hisoblanadi, bu birlashma moddiy – texnika bazasi va xodimlar malakasi darajasi ishlab chiqarishga yangi texnologiyalar joriy etish imkonini beradi. Umumiy bahosi 350ming AQSH dollari bo‘lgan bu loyiha 2003 yilning avgustidan boshlangan va
nihoyasiga etish arafasida. Suv isitish va issiqlik bilan ta’minlash uskunalari
texnik jihatdan nisbatan murakkabroq bo‘lib hisoblanadi. Lekin ularni xarid
qilish uchun ketadigan mablag‘ tez va to‘liq qoplanadi.