|
FIK formulasiga olingan qiymatlami qo‘yamiz, ya’ni:
= 1" ^ = 1" Tl£k-i yoki = 1- ■ (6 .1)
Demak, siklning termik FIK dvigatelning qisish darajasiga va adiabata ko'rsatkichlariga to'g'ri proporsional bog'langan.
Yuqorida ko'rib chiqilgan sikl hozirgi zamon tez yurar karbyu- ratorli dvigatellarida keng ko'lamda ishlatiladi. Dvigatelning FIK ni orttirish uchun uning e va К ko'rsatkichlarini kattaroq qilish kerak (6. 1- ifodaga qarang). «t» n* ’"ntalashtirish uchun dvigatelga oktan soni yuqoriroq benzin kerak bo'ladi. «A'» ni orttirish uchun esa dvigatel silindriga havo emas, balki biror-bir atomli gaz kiritish kerak, bu esa mushkul masala. Demak, benzinning oktan sonini orttirish osonroq yo'l hisoblanadi.
0 ‘zgarmas bosimda issiqlik beriladigan sikl. Yuqorida ko'rib chiqilgan sikldan bu siklning asosiy farqi shundan iboratki, bunda
gazga beriladigan issiqlik qxoniy bo'lmay biroz davom etadi. Bu paytda silindrda bosim o'zgarmaydi (izobara).
Siklni p 9 va Ts diagrammalarida ifodalaymiz.
6.3- rasmda siklni ifodalovchi kontur ichidagi yuza ma’lum masshtabda sikldan olingan ishni ifodalaydi. Rasmdagi yuza esa siklda foydali ishga aylangan issiqlik miqdori bo'lib hisoblanadi.
Siklning termik FIK ni aniqlashdan ilgari quyidagi iboralarni kiritamiz (6.4- rasm):
6 .J- rasm 6 .4 - rasm
102
- e — dvigatelning qisish darajasi.
~г~ P — dastlabki kengayish darajasi.
>=7
Termik FIK ning umumiy formulasidan foydalanamiz:
Qi
2—3 izobara jarayoni va 4—1 izoxora jarayonlarida gazga berilgan hamda olingan issiqlik miqdorlari quyidagicha bo‘ladi:
Я\=ср{Тъ-Тг ) va ft = f»(7 ;-7 ;).
Qiymatlami o'miga keltirib qo'yamiz:
_ —t _ cv(^4 ~ ^i) _ I ^4 ~7j _ j
ср(Тэ - Т 2) К Щ - Т 2)
1—2 va 3—4 adiabatik jarayonlari uchun ko'rsatkichlar orasidagi bog'lanishni yozamiz:
va
Л-i '
Bundan: T4 = T3 •pk 1•
T4 ning T\ ga nisbatini aniqlaymiz:
(6 .2 )
Chunki izobara jarayoni 2—3 uchun:
103
ь = И = р
аг т2 Р-
Olingan natijalarni FIK formulasiga keltirib qo'yamiz:
7] (Pk - !) _
|
1
|
pk - 1
|
,
|
|
T2 K ( p - 1)
|
|
' K ( p - \ ) '
|
(
|
}
|
— 1
(6.1) va (6.3) tengliklarni o ‘zaro ^ taqqoslasak, nisbatga
farq qilishini ko‘ramiz.
Hozirgi zamon dvigatellarida va К ning mumkin bo'lgan qiymatlarida nisbat quyidagicha bo'ladi:
K ( p - \ ) ■
Demak, p=const sharoitida issiqlik beriladigan IYOD larida (bir xil sharoitda) tjx kamroq bo'ladi.
Biroq bu sikl bilan ishlaydigan dvigatellar sekin yurar (kema) dizellarida keng ko'lamda ishlatilmoqda. Buning sababi, dizel dvigatellarida qisish darajasi (e) karbyuratorli dvigatellarga qaraganda
deyarli 2 marta yuqori bo'lganligi uchun ikkinchi siklda - p i f nisbatan
birinchi sikldan ancha kichik bo'lib, p=const bo'lgandagi IYOD ning termik FIK larini amalda sezilarli yuqori bo'lishini ta’minlaydi.
Aralash usulda issiqlik beriladigan ichki yonuv dvigatellarining sikli. Siklni «/>$» va «Ts» koordinatalarida chizamiz. Sikl 5 ta
jarayondan tashkil topgan: 1—2 adiabatik qisish; 2—3 izoxorik (gazga) issiqlik berish; 3—4 izobarik (gazga) issiqlik berish; 4—5 adiabatik kengayish (ish olish); 5—1 gazning izoxorik sovushi (gazdan issiqlikning sovitkichga o'tishi) (6.5- , 6 .6- rasmlar).
Siklning termik FIK h = 1~ - -9' •
01+01
Gazga berilgan va gazdan sovutkichga o'tgan issiqlik miqdorlari: 2—3 izoxorada ^ =су(Г3 -7^);
3—4 izobarada g[ = cp(Г4 - T 3) ;
5 — 1 izoxorada q2 = с,(Т5 - Г ,).
104
Р,= Р3- - ~
V2 = V 3 У,
6.5- rasm.
Termik FIK formulasiga qo‘yamiz:
cv(Ts - 7 j) Ts- Ъ
Т = const
77, = 1 -
cv(T3 - T2) +cpa \ - T3) (T3 - T2) + В Д - T3) • (a>
Siklning 2 va 3 nuqtalari uchun gaz holati tenglamalarini yozamiz hamda ulami o'zaro bo'lamiz:
P2& = RT2 va f t S = RT3.
Chunki 2—3 izoxora uchun ^ = $ = 9 .
—Pi = ■Ъ=- = * — IYOD larida yonishdagi bosimning ortish darajasi
Pi h
deyiladi.
1—2 adiabatik jarayoni uchun yozish mumkin:
ZL = Ш
T\ >
k - l
= sk~l yoki Г2 = 7] г*"1.
2—3 izoxora jarayoni uchun:
£ - = Л; yoki Т3 =Т2 Л = Тг ек-1 Л.
J2
3—4 izobara jarayoni uchun ham holat tenglamalarini yozib, o'zaro bo'lamiz:
p3A = RT^ va p&i = RTy
Chunki рг = рл = p.
^ T3
P** ~— IYOD larida dastlabki kengayish darajasi deyiladi.
105
Oxirgi tengliklardan T4 ning qiymatlarini aniqlaymiz: 74 =T\ ■p yoki Г4 = T{ p ■X ■ek 1.
4—5 adiabatik kengayish uchun:
R T5 _ '-5*4 V
T4 U j T<
к-1 1
7 *
Tenglikdan T5 ning qiymatini topamiz:
ъ - т* ■4£
r - T>■p* ■4£
т - т< д ■>>k-
T laming topilgan qiymatlarini FIK ning (a) tengligiga keltirib qo'yamiz va matematik soddalashtirishlardan so‘ng quyidagi ifodalami hosil qilamiz:
yoki
„
(г, •екл •A- 7j •ek~l ) + K ( p k - ek~l •7] - Tj •Л •**“*)
, 1 A•p k - 1
т в*-1 ( Л - 1) + к Л ( р - 1)- (64 )
Aralash usulda gazga issiqlik beriladigan IYOD ning ko‘rib chiqilgan sikli ilgari ko‘rib chiqilgan 2 ta sikllarning umumlashmasi bo'lib, buni matematik usulda ham isbotlash mumkin.
agar p =1 bo'lsa, (6.4) tenglikdagi ikkinchi ko'paytiruvchi 1 ga teng bo'lib qoladi, ya’ni:
A - / - 1 A- 1
(A -1) + AT•X(p —1) _ A —1
(6.4) tenglik (6 .1) tenglikka aylanadi. i9=const bo'lganda issiqlik beriladigan IYOD siklining tengligi kelib chiqadi.
agar X= 1 bo'lsa, (6.4) tenglik (6.3) tenglikka aylanadi:
_ = 1 L p k ~ l
m £k- 1 k ( p - 1) ’
Aralash usulda issiqlik beriladigan sikl hozir ishlatilayotgan tezyurar (tirsakli valning aylanish tezligi 1000 ayl/min dan ancha yuqori) avtotraktor dizellarida keng ko'lamda ishlatilmoqda. Buning sababi qisish darajasi (e) ning yuqoriligi va p ning amaliy qiymatlarida siklning ttrmik FIK ancha yuqori (karbyuratorli dvigatellarga qara- ganda) bo'lmoqda.
106
Ana shu xulosaga ko'ra dunyo dvigatelsozligida shu kunga keiib traktor dvigatellari deyarli 100% dizellashdi, yengil avtomobil dvigatellari hozircha faqat 30...35% dizellashdi, bu jarayon ilg‘or firmalarda davom etmoqda.
6 . 2 . B u g ‘- k u c h q u r i lm a la r in in g s ik l la r i , i s h l a s h s x e m a s i
Do'stlaringiz bilan baham: |
