|
Sulaymon I ning ichki siyosati^Sulaymon o'zining qonunlar to'plamini («Qonunnomai Sulaymoni
y»s i n i) qoldirib ketdi. Bu qonunnomaga 1566 yil sanasi qo'yilgan. XVI asr
da Turkiyaning ichki tuzilishi qanday bo'lgani haqida shu~to'ya
lamga qar.ab ham fikr yuritish mumkin. Turk sulton^ari istilo qilgan ko`pdan-ko`p
hududlarning ma'muriy tuzilishi Sulaymon vaqtida bir xil formaga solindi. Butun
imperiya 21 viloyatga bo'linib, ular o'z navbatida 250 sanjaq (tuman) ga taqsim qilindi. Har
bir viloyatning tepasida vali, ya'ni gubernator turar, sanjaq boshlig'i esa sanjaqbe, deb
atalardi. Yangi tashkil topgan harbiy feodalimperiya harbiy ishlarga katta e'tibor berdi.
Sulaymon turk qo'shinlarining ya n ich a r l a r deb atalgan imtiyozli qismini tartibga
solgan maxsus reglament tuzdi. Yanicharlarning soni 12 mingdan 20 mingga yegkazilgan edi.
Ular muntazam suratda katta maosh olib turar edi. Yanicharlarga urushdan bo'sh vaqtlarida
hunar va savdo bilan mashg'ul bo'lish uchun har xil imtiyozlar berilgan bo'lsa, da, lekin bu
narsa amalda ularni harbiy ishdan chalg'itgan, jangovarl'ik qobiliyatlarining pasayishiga
sabab bo'lgan edi. Ammo yanicharlar turk qo'shinining ozgina qismini tashkil qilgan. Turkiyaning
asosiy harbiy kuchini feodallar lashkari tashkil etgan. Har xil yer egalari, chunonchi,
sultonning lenniklari, yirikroq yer egalaridan — zoimlar va beylar, ulardan
maydaroq yer egalari bo'lgan timariotlarva sipohiylar sulton chaqirgan hamono yerlariga
yarasha miqdordagi qurolli dehqonlari bilan birgalikda yurishlarda qatnashish uchun yetib
kelishlari lozim bo'lgan. 111utyariqa tuplyanyadigan lashkarning soni 250 ming kishigl
'etgan. Katta-katta lenlarni Sulaymonning shaxsan o'zi ulashgan va o'lib qolgan
lenniklarning merosxo'rlarini ham o'zi tasdiqlagan.
Sulaymon dehqonlarning feodal majburiyatlarini o'zi chiqargan qonunlarda belgilab berishga
urindi. Turk dehqonlari davlatga soliq to'lash bilan birga o'z pomeshchiklariga ham yer v a su v
haqi, imorat, chorva, teg'irmon haqi va boshqa shu singari soliqlar to'lashlari lozim edi.
Feodal o'z yeridan qochib ketgan dehqonni ma'lum muddat ichida qidirishga haqli edi. Mehnatkash
aholidan juda ko'p har xil soliqlarni talab qilgan feodallashish jarayoni va Turkiyanis
markazlashtirishning kuchayishi munosabati bilan XVI asrda turk dehqonlarining ahvoli lncha
yomonlashdi.^>
Bo'ysundirilgan aholining ahvoli.^ Turk dehqonlarining ahvoli qanchalik og'ir bo'lgan bo'lsa,
diniy e'tiqodi jihatidan xristianlarga mansub bo'lib, istilo qilingan mahalliy aholining
ahvoli undan ham og'ir edi. Serblar, greklar, bolgarlar, valaxlar (ruminlar) va boshqa
riyolar (musulmon bo'lmaganlarning hammasi turk davlat tilida shunday deb atalardi) mu
sulmonlarga qaraganda davlatga ikki baravar ko'proq soliq to'lashga majbur edilar. Ular mol
kgu_lkining. dahlsizligi butunlay ta'min etilmagan"edigo'zl*a|)i ham doim turk ma'mur
lari va harbiylarining o'zboshimchaligidan va tahqirlashidan azob chekar edilar. Diniy rasm
odatlarning ijro qilipishiga ijozat berilar ekan, buning uchun xristian aholisidan yana
qo'shimcha ravishda og'ir soliqlar olinardi. Riyolar ozgina norozilik bildirganlari taqdirda,
ular ustiga jazo ekspedisiyalari yuborilar va bu eskpeditsiyalar tinch aholini talar, o'ldirar
edi.
Bolqrn yarim orolidagi xalqlar turklar istilosi natijasida qandaydir sun'iy bir to'siq
bilan butun Yevropadan ajratilganidan turklar zulmi sharoitida juda sekin rivojlanib
bordilar. Savdo-sotiq ishlari tor doirada olib borildi va faqat mahalliy xaraqterdagina
edi. Sanoat juda sekin rivojlandi. Bolqon yarim oroli xalqlari (juda ko'pchiligi slav* yan
xalqlari) boshiga g'oyat zo'r ofat bo'lib tushgan turklar istilosi natijasida bu
xalqlarning yuz yillar davom etgan qismati shu bo'ldiki, qishloq xo'jaligi texnikasi pastligicha
qolaverdi, bir qator mintaqalarda natural xo'jalik hukmron bo'lib, keldi, qaram dehqonlik
munosabatlari saqlanib qoldi, madaniyat turg'unlikka uchradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
