G‘arbiy Sibir. G‘arbiy Sibirga shu nomdagi pasttekislik va Kara dengizidagi bir qancha kichikroq orollar kiradi. U shimoldan janubga 500 km ga, g‘arbdan sharqqa 900 km ga cho‘zilgan

MUNDARIJA

G‘arbiy Sibir. G‘arbiy Sibirga shu nomdagi pasttekislik va Kara dengizidagi bir qancha kichikroq orollar kiradi. U shimoldan janubga 2 500 km ga, g‘arbdan sharqqa 1 900 km ga cho‘zilgan.

G‘arbiy Sibirning zamini paleozoy erasida vujudga kelgan plitadan iborat. Uning usti mezozoy va kaynozoy eralarining turli xil qalinlikdagi yotqiziqlari bilan qoplangan. Paleozoy davri yotqiziqlari G‘arbiy Sibir pasttekisligining chekka qismlarida ko‘zga yaqqol tashlanadi. Neft va ko‘mir hududning asosiy foydali qazilmalarini tashkil qiladi.

G‘arbiy Sibir hududi janubdan shimolga tomon salgina nishab. G‘arbiy Sibir hududida uzunchoq, cho‘ziq do‘ngliklar ko‘p. Umuman, o‘lka hududining mutlaq balandligi 300 m dan oshmaydi.

G‘arbiy Sibir hududida qishda arktika, yozda esa mo‘tadil mintaqaning havo massalari hukmronlik qiladi. Shu sababdan o‘rtacha yillik havo harorati qishda –25 –30 °C ni, yozda +22°C ni tashkil etadi. Yillik o‘rtacha yog‘in miqdori 480-550 mm ga yetadi.

Ob, Irtish, Taz va Pur kabi daryolar G‘arbiy Sibirning eng yirik daryolaridir. Umuman, hududdagi deyarli barcha daryolar Shimoliy Muz okeani havzasiga kiradi.

G‘arbiy Sibirning shimolida tundra-gleyli, podzol va botqoq tuproqlar, janubiy qismida esa unumdor qora tuproqlar tarqalgan. Pasttekislik hududida pakana qayin, qutb tollari, kedr, pixta, tilog‘och, kaklik o‘ti kabi o‘simliklar o‘sadi. Hayvonlardan oq ayiq, oq kaklik, shimol bug‘usi, lemming, qutb tulkisi, rosomaxa kabilar yashaydi.

Sharqiy Sibir. U Sibirning markaziy qismini egallab, g‘arbda G‘arbiy Sibir pasttekisligidan sharqda Kolima daryosining vodiysigacha davom etadi.

Sharqiy Sibirning markaziy qismini egallagan qattiq va mustahkam Sibir platformasi arxey erasida vujudga kelgan. Uning g‘arbiy qismi paleozoy, sharqiy qismi esa mezozoy eralarida ko‘tarilgan.

O‘lkaning relyefi, asosan, yassi tog‘liklardan iborat. Sharqiy Sibirning markaziy qismida O‘rta Sibir yassi tog‘ligi joylashgan. Uning yuzasi dengiz sathidan o‘rtacha 400-600 m baland. Putorana tog‘larida balandlik 1 701 m ga yetadi.

Sharqiy Sibir uchta — arktika, subarktika va mo‘tadil iqlim mintaqalarida joylashgan. O‘lka iqlimining G‘arbiy Sibir iqlimidan farqli jihati uning keskin kontinentalligidir. Bu yerda yillik havo harorati tafovuti juda katta (qishda –20 –40 °C, yozda +16 +18 °C). Oymyakonda qishda harorat –71 °C ga, yozda esa +36 °C ga yetganligi qayd etilgan.

Sharqiy Sibir daryolarga boy. Yevrosiyoning yirik daryolaridan Yenisey, Lena, Aldan, Kolima, Taymir, Xatanga, Vilyuy, Anabar shular jumlasidandir.

O‘lka hududida arktika sahrolari, tundra va o‘rmon-tundra zonalarining landshaftlari tarkib topgan. Asosiy tuproqlari tundra-gleyli va torfli gleyli, botqoq va podzol tuproqlardir. O‘lkaning shimoliy qismida ko‘p yillik muzloq yerlar katta maydonni egallaydi.

Sharqiy Sibirda o‘simliklardan mox va lishayniklar, oq va qora qarag‘ay, tilog‘och, Sibir yeli, kedr, zirk kabilar o‘sadi. Hayvonlardan oq ayiq, qutb tulkisi, bo‘ri, o‘rmon suvsari, oq kaklik, shimol itsichqoni, yerqazir va boshqalar yashaydi.

Sharqiy Sibir Osiyo qit'asi hududining katta qismini egallaydi, u Yeniseydan sharqda joylashgan va Bering dengizi qirg'oqlarigacha cho'zilgan va meridional yo'nalishda - Shimoliy Muz okeani qirg'oqlaridan Mo'g'uliston Xalq Respublikasigacha.
Mintaqaning gidrografik tarmog'i Shimoliy Muz okeani havzasiga tegishli bo'lib, Qora, Laptev, Sharqiy Sibir va Chukchi dengizlarining xususiy havzalarida tarqalgan. Relyef tabiatiga ko'ra Sharqiy Sibir tog'li hududlarga tegishli bo'lib, bu erda o'rta balandlikdagi tog'lar va keng platolar ustunlik qiladi, pasttekisliklar esa faqat kichik joylarni egallaydi.
Yenisey va Lena o'rtasida eroziya bilan ajratilgan Sibir platosi joylashgan. Uning balandligi dengiz sathidan oʻrtacha 300—500 m; plato orasida faqat joylarda baland balandliklar - Putorana tizmasi (1500 m), Vilyuy tog'lari (1074 m) va Yenisey tizmasi (1122 m) ajralib turadi. Yenisey havzasining yuqori qismida Sayano-Baykal burmalari mamlakati joylashgan. Bu mintaqaning eng baland tog'li hududi bo'lib, balandligi 3480 m gacha (Munku-Sardiq cho'qqisi).
Lena daryosining quyi oqimidan sharqda pasttekislik va tog' landshaftlarining keskin qarama-qarshiligi bilan ajralib turadigan Verxoyansk-Kolima tog'li o'lkasi cho'zilgan. Lenaning o'ng qirg'og'i bo'ylab balandligi 2000 m gacha bo'lgan Verxoyan tizmasining kuchli yoyi cho'zilgan, undan sharqda Cherskiy tizmasi ko'tariladi - balandligi 2000-3000 m bo'lgan tog 'tizmasi, Tas-Xayaxtax tizmasi va boshqalar. Verxoyansk-Kolima togʻ tizmalari bilan birga Oymyakonskoe, Nerskoe va Yukagir platolarini oʻz ichiga oladi. Janubda mintaqa chegarasi Yablonovy, Stanovoy va Dujgdjur tizmalaridan iborat bo'lib, ularning balandligi 2500-3000 m ga etadi, sharqda Kolima tizmasi yoki Gidan dengizi qirg'oqlari bo'ylab cho'zilgan. Oxotsk.
Sharqiy Sibir hududida past tekisliklar ham bor, ular orasida Lena-Vilyui pasttekisligi o'zining kattaligi bilan ajralib turadi, bu ulkan sinklinal chuqurlikdir. Mintaqaning chekka shimolida, chekka dengizlar qirg'oqlari bo'ylab, balandligi dengiz sathidan 100 m dan oshmaydigan Subpolyar pasttekislik egallaydi; pasttekisliklar ham Alazeya, Kolyma va Indigirkaning quyi oqimida joylashgan.
Subpolyar pasttekislikni tundra va oʻrmon tundralari egallaydi. Sharqiy Sibir hududining katta qismi tayga zonasiga tegishli. O'rmon landshaftida Daurian lichinkasi ustunlik qiladi, u qattiq iqlimga va abadiy muzlik mavjudligiga eng mos keladi; bu erda qarag'ay kamroq. Sharqiy Sibir o'rmonlari biroz botqoqlangan.
Sharqiy Sibir hududidagi tayga zonasi dominant bo'lib, uzoq janubga cho'zilgan; dasht va o'rmon-dasht qismlari unda dog'lar shaklida kesishgan (dasht xarakteriga ega Minusinsk cho'qqisi, Transbaikaliya dashtlari).
Geologik jixatdan bu yer yuzasiga tez-tez kelib turadigan asosli kristall jinslarning sayoz joylashishi bilan ajralib turadi. Qadimgi magmatik jinslar - ustunli birliklar (mahalliy - ustunlar) ko'rinishida o'ziga xos vertikal yo'laklarni hosil qiluvchi tuzoqlar, ayniqsa Markaziy Sibir platosida keng tarqalgan.
Sharqiy Sibir daryolari asosan togʻ oqimlari shaklida; pasttekisliklardan oqib o'tib, ular tekislik xarakteriga ega bo'ladi.
Sharqiy Sibirning iqlim sharoiti asosan uning Osiyo qit'asidagi geografik joylashuvi bilan belgilanadi. Qishda Osiyoning markazida hosil bo'ladigan Sibir antisikloni mintaqaning iqlim sharoitiga katta ta'sir ko'rsatadi. Barqaror antisiklonik ob-havo sharoitida qish past bulutlilik va sokinlikning ustunligi bilan ajralib turadi, bu esa kuchli sovishini keltirib chiqaradi. Shaffof, qattiq, ozgina qor, barqaror va uzoq qish va ancha quruq, qisqa va issiq yoz - bu Sharqiy Sibir iqlimining asosiy xususiyatlari. Ayoz, masalan, Verkhoyansk va Oymyakon viloyatida -60, -70 ga etadi. Bu yer sharida kuzatilgan eng past havo harorati, shuning uchun Verxoyansk va Oymyakon mintaqasi sovuq qutb deb ataladi. Eng sovuq oy - yanvar oyining o'rtacha oylik havo harorati mintaqaning janubida -25 -40 dan Verxoyanskda -48 gacha o'zgarib turadi. Yozda kunlik havo harorati ba'zan 30-40 gacha ko'tariladi. Eng issiq oy - iyul oyining o'rtacha oylik harorati mintaqaning shimoliy qismida (tundra zonasida) taxminan 10, janubda, Yeniseyning yuqori oqimida (Minusinsk depressiyasi) 20,8 gacha. Uzoq shimolda havo haroratining 0 ga o'tishi iyun oyining o'rtalarida, kuzda - sentyabr oyining o'rtalarida, mintaqaning janubiy qismlarida (Minusinsk depressiyasi) - aprelning yigirmanchi va oktyabr oyining o'rtalarida kuzatiladi. Qurg'oqchil Minusinsk havzasi o'zining iqlim sharoitida keskin ajralib turadi; uning iqlimi SSSRning Yevropa qismidagi dashtlarnikiga yaqinlashadi.
Yog'ingarchilik kam. Tumanning ustun qismida ularning soni yiliga 200-400 mm dan oshmaydi. Leno-Vilyui pasttekisligi (200 mm) yogʻin juda kam. Bundan ham kamroq yog'ingarchilik shimolda, ularning yillik miqdori 100 mm dan oshmaydigan Subpolyar pasttekislikka tushadi. Masalan, daryo deltasi hududida. Lena yiliga atigi 90 mm tushadi. Arktika zonasi orollariga (Yangi Sibir orollari, Vrangel oroli) taxminan bir xil miqdordagi yog'in tushadi. Yogʻingarchilik Sayan togʻlarida koʻproq boʻlib, uning yillik miqdori 600-700 mm, baʼzi joylarda esa 1200 mm ga etadi.
Yog'ingarchilikning ko'p qismi (70-80%) yozda yomg'ir shaklida tushadi, ular odatda doimiy xarakterga ega. Sodaning sovuq qismida yog'ingarchilik kam - 50 mm dan oshmaydi.
Qor qoplami past qalinligi bilan ajralib turadi; faqat Yenisey havzasida va Markaziy Sibir platosida nisbatan katta miqdorda qor tushadi. Yana va Indigirka havzalarida eng kam qor tushadi.
Sharqiy Sibirning qattiq iqlimida, qishi kam qor va sovuq bo'lgan uzoq qish bilan mintaqaning o'ziga xos xususiyati abadiy muzliklarning keng tarqalganligi hisoblanadi. Shimoliy va markaziy hududlarda abadiy muz qatlamining qalinligi 200-500 m va undan ko'proqqa etadi. Mintaqaning janubiy qismlarida (Transbaykaliya, Yangiseyning yuqori havzasi) abadiy muzlik qalinligi pasayadi, ko'p yoki kamroq ahamiyatga ega bo'lgan permafrostdan mahrum bo'lgan joylar (taliklar) paydo bo'ladi.
Permafrost mavjudligi murakkab gidrogeologik sharoitlarni yaratadi. Sharqiy Sibirning ko'p qismida er osti suvlari zaxiralari juda kam; er osti suvlari, asosan, daryolarni oziqlantirmaydigan o'tloq suvlari bilan ifodalanadi. Permafrost suvlarining chiqishi nisbatan kam uchraydi va er qobig'i va karst hududlarida (yuqori Aldan) yosh yoriqlar hududlari bilan chegaralanadi.
Bir qator joylarda (Leno-Vilyuy pasttekisligi, Kolima va Indigirka daryolarining og'iz qismlarining pasttekisligi va boshqalar) ko'milgan muzlar sirtdan kichik chuqurlikda joylashgan bo'lib, katta maydonlarni egallaydi; ularning qalinligi ba'zan 5-10 m va undan ko'pga etadi.
Qattiq iqlim va abadiy muzlik Sharqiy Sibirdagi suv rejimining o'ziga xosligini belgilaydi. Muzlatilgan tuproqlarning to'liq suv o'tkazmasligi, filtrlash va bug'lanish uchun kam yo'qotishlar bilan, bu erda yog'ingarchilik miqdori kam bo'lishiga qaramay, sirt oqimi nisbatan yuqori. Daryolarning yer osti suvlari bilan yomon ta'minlanishi va muzlashning keng tarqalgan hodisasi, shuningdek, muzlashning paydo bo'lishiga doimiy muzliklar sabab bo'ladi. Abadiy muzlik sharoitida eroziya jarayonlari ham o'ziga xos tarzda rivojlanadi. Abadiy muzlik bilan bogʻlangan tuproqlarning yemirilishi qiyin, shuning uchun chuqur eroziya yomon rivojlanadi. Yon eroziya ustunlik qiladi, bu esa vodiylarning kengayishiga olib keladi.
So'nggi yillarda olib borilgan tadqiqotlar Sharqiy Sibirda zamonaviy muzliklarning keng tarqalganligini ko'rsatdi. U Verxoyansk va Cherskiy tizmalarining eng baland qismlarida - Yana va Indigirka havzalarining yuqori oqimida joylashgan. Muzlik maydoni 600-700 km2 ga etadi, bu taxminan zamonaviy Oltoy muzliklari maydoniga teng. Muzliklar kichik. Sauntarskaya guruhining eng katta muzligi (Indigirka va Oxota suv havzasida) uzunligi 10 km gacha.
Internet manbasi:
http://www.astronet.ru/db/msg/1192178/content. html
Ushbu darsda hamma "Sharqiy Sibir" mavzusini o'rganishi mumkin. Geografik joylashuvi, tabiatning asosiy belgilari. Siz Sharqiy Sibirning ma'muriy tarkibi, aholisi, geografik joylashuvi va tabiatining asosiy xususiyatlarini ko'rib chiqasiz. Shuningdek, ushbu mintaqaning asosiy tarmoqlarini muhokama qilish orqali uning iqtisodiyoti bilan tanishasiz.
Viloyat aholisi 8,4 million kishi;
Tumanning maydoni 4123 ming kvadrat metrni tashkil etadi. km.
Mintaqaning iqtisodiy va geografik o'rni xususiyatlari:
1. Resurslarga yaqinlik (ularning mavjudligi)
2. Tranzit holati
3. Dengizga chiqish imkoniyati mavjudligi (va Shimoliy dengiz yo'li)
Sharqiy Sibir Rossiyaning G'arbiy Sibir, Uzoq Sharq iqtisodiy rayonlari bilan chegaradosh, Mo'g'uliston va Xitoy bilan chegaradosh.
Sharqiy Sibir iqtisodiy rayoni Rossiya hududining to'rtdan bir qismini egallab, Uzoq Sharq iqtisodiy rayoniga to'g'ri keladi, shu bilan birga aholi nisbatan kam (Rossiya aholisining 5,8%). Sanoat salohiyati bo‘yicha tuman 5-o‘rinda turadi. Bu erda energiya, ruda, o'rmon va suv resurslarining eng katta zaxiralari to'plangan. Energiya va issiqlikni ko'p talab qiladigan sanoat tarmoqlari - yog'och, ruda va metall bo'lmagan xom ashyoni qayta ishlash, ko'mir, qimmatbaho metallar va foydali qazilmalar qazib olish rivojlangan. Sharqiy Sibirning 3/4 qismini togʻlar va platolar egallaydi. Viloyat Yeniseydan Lena suv havzasigacha, Rossiyaning janubiy chegaralaridan Shimoliy Muz okeanigacha cho'zilgan.
Sharqiy Sibirning iqlimi va tabiati.
Mintaqaning shimoldan janubgacha bo'lgan uzunligi katta bo'lganligi sababli, turli xil tabiiy zonalar mavjud - arktikadan dashtgacha. Hududning asosiy qismini Markaziy Sibir platosi va Sharqiy va G'arbiy Sayan, Baykal va Zabaykaliya tog' tizimlari egallaydi. Iqlimi keskin kontinental. Abadiy muzlik jinslari keng tarqalgan. Viloyatning markaziy va shimoliy qismlarida botqoqlanish darajasi ancha yuqori. Daryolar, asosan, Yenisey, yuqori Lena va Baykal havzalariga tegishli. Mintaqaning tabiiy boyligi juda katta va xilma-xildir. Sharqiy Sibir mintaqasi boy suv va gidroenergetika resurslariga ega: Angara, Lena, Nijnyaya va Podkamennaya Tunguska daryolari. Dunyodagi chuchuk suv resurslarining beshdan bir qismi Baykalda joylashgan.
Guruch. 2. Qishda Baykal ko'li ()
Sharqiy Sibirning tabiiy resurslari.
Sharqiy Sibirda gidroenergetika resurslari alohida o'rin tutadi. Ushbu resurslardan foydalanish samaradorligi bo‘yicha viloyat mamlakat energetika bazalari orasida birinchi o‘rinda turadi. Angaro-Yenisey mintaqasida umumiy quvvati 60 million kVt dan ortiq bo'lgan GESlarni qurish imkoniyati mavjud. Yenisey havzasidagi gidroelektr stansiyalarning oʻrtacha quvvati mamlakatdagi GESlar quvvatidan 12 baravar koʻp. Bunga tabiiy sharoitlar: daryolarning yuqori suvliligi va daryo vodiylarining tuzilishi tufayli erishiladi, bu esa baland to'g'onlarni qurish va sig'imli suv havzalarini yaratishga yordam beradi. Daryo vodiylari er yuzasining chuqur kesilishi, toshli qirg'oqlari va inshootlar poydevorida jinslarning mavjudligi bilan ajralib turadi. Natijada, Angara-Yenisey mintaqasidagi gidroelektrostantsiyalar mamlakatdagi boshqa gidrokaskadlarga nisbatan nisbatan arzon.
Hozirgi vaqtda Sharqiy Sibir Rossiyaning umumiy sanoat temir rudasi zahiralarining 8,5% ni tashkil qiladi. Krasnoyarsk o'lkasida to'qqizta temir javhari tumanlari mavjud. Ulardan Angaro-Ilim va Angaro-Pitskiy tumanlari zahiralari va foydalanish samaradorligi bilan ajralib turadi. Sharqiy Sibir alyuminiy sanoatining mineral-xomashyo bazasini yanada rivojlantirish muhim vazifalar qatoriga kiradi. Alyuminiy zavodlari hali ham import xomashyosidan foydalanadilar, garchi Sharqiy Sibirda u katta miqdorda mavjud bo'lsa-da. U to'qqiz turdagi mineral xom ashyoni birlashtirgan beshta guruhdan iborat. Eng keng tarqalgan konlar alyuminiy ishlab chiqarish uchun asosiy xom ashyo bo'lgan nefelin jinslaridir. Bu jinslar 20 ta konda ma'lum. Ular Yenisey tizmasi, Sharqiy Sayan togʻlari va Sangilen tizmalarida toʻplangan.
Norilsk viloyati murakkab mis-nikel rudalarining noyob zaxiralariga ega. Bu erda Rossiyaning mis zaxiralarining 38% va nikel zahiralarining 80% ga yaqini to'plangan. Ular negizida Rossiya Federatsiyasidagi eng yirik korxonalardan biri Norilsk kon-metallurgiya kombinati ishlaydi. Norilsk rudalarida asosiy komponentlar majmuasidan tashqari (nikel, mis, kobalt) oltin, temir, kumush, tellur, selen va oltingugurt mavjud. Rudalar uch turga bo'linadi: boy, ko'pikli, tarqalgan.
Viloyatdagi yirik polimetall ruda konlari, shuningdek, Qizil-Toshtigskoe, Ozernoe, Novo-Shirokinskiy va Xolodninskoe (Baykal ko'li yaqinida).
Trans-Baykal o'lkasining shimolida eng yirik Udokan mis koni o'zlashtirilmoqda.
Sharqiy Sibirda 150 yildan buyon ekspluatatsiya qilingan bo'lsa-da, katta oltin zahiralari mavjud.
Guruch. 3. Bodaybo - Sharqiy Sibirdagi oltin qazib olish markazi ()
Hududda yog'och xomashyosining katta zaxiralari mavjud. Yog'ochning umumiy zaxirasi 27,5 milliard kub metrga baholanmoqda. m (butun Rossiya jamg'armasining 40%).
Viloyat hududida torf (4,8 mlrd. tonna), kimyoviy xom ashyo va qurilish materiallarining katta zaxiralari oʻrganilgan. Torf kimyoviy xom ashyo, yoqilg'i, organik o'g'it, hayvonlarning to'shaklari va qadoqlash materiallari sifatida ishlatilishi mumkin.
Sharqiy Sibirdagi qishloq xo'jaligi erlarining maydoni 23 million gektarni tashkil etadi, shundan haydaladigan erlar - 9 million gektar. Qishloq xoʻjaligi yerlarining tarkibi quyidagicha: haydaladigan yerlar – 40%, pichanzorlar – 12%, yaylovlar – 46%, koʻp yillik oʻsimliklar – 0,5%.
Sharqiy Sibir chorvachilikni rivojlantirish uchun qulay sharoitlarga ega.
Hududda balandligi tog'li relef ustunlik qiladi 500 m.Bu yerdagi togʻ tizmalari amfiteatr kabi butun mintaqa hududining 40% ni tashkil etuvchi Markaziy Sibir platosi egallagan Sibir platformasiga tushadi.
Mintaqaning janubiy va janubi-g'arbiy chekkalarini biroz yoshroq tog' tizimlari - G'arbiy va Sharqiy Sayanlar egallaydi. Nihoyat, janubi-sharqiy qismida hatto yoshroq tog'lar joylashgan.
Sharqiy Sibirning katta hududlarida cho'kindi jinslar ham keng tarqalgan bo'lib, ularda ko'mir, tosh tuzi va boshqalar kabi foydali qazilmalar konlari cheklangan.
Sharqiy Sibirning asosiy boyligi rangli metallar, shuningdek, ko'mirdir. Rangli metallar rudalaridan Krasnoyarsk o'lkasi va Chita viloyatining mis-nikel, polimetall va mis konlari, Buryatiya, Krasnoyarsk o'lkasi va Chita o'lkasidagi molibden konlari, Krasnoyarskdagi alyuminiy xom ashyo resurslari. Hudud va Buryatiya eng katta ahamiyatga ega. Bundan tashqari, Sharqiy Sibir oltin, qalay va volfram qazib olish hududidir. Rangli metall rudalarining Sharqiy Sibirdagi ahamiyati shu bilan yanada ortib boradiki, bu yerda termal koʻmirning yirik konlari ham mavjud boʻlib, ular rudalarni arzon yoqilgʻi bilan eritishda energiya talab qiluvchi jarayonlarni taʼminlaydi.
Sharqiy Sibirda ko'mirning umumiy geologik zaxiralari 3 trillion tonnadan oshadi, ammo ularning 2/3 qismi Tunguska va Taymir havzalarida va Ust-Yenisey ko'mirli mintaqada joylashgan. Mamlakatning iqtisodiy markazlaridan uzoqda joylashganligi sababli ulardan qisqa muddatda amalda foydalanish mumkin emas.
Sharqiy Sibirning janubiy qismida geologik zahiralari 600 milliard tonnaga baholangan Kansko-Achinsk havzasining ko'mir konlari alohida ahamiyatga ega.Bu yerdagi ko'mir jigarrang, nisbatan past kaloriyali bo'lib, o'z-o'zidan yonish qobiliyatiga ega. uzoq muddatli saqlash vaqtida. Biroq, bu kamchiliklar o'ta qulay kon-geologik sharoitlar - er yuzasiga yaqin joylashgan qatlamlarning katta qalinligi (80 m gacha) bilan qoplanadi. Bu sizga qurilish va ko'mir qazib olish uchun (1 tonna standart yoqilg'i uchun) past xarajatlar bilan kuchli ochiq konlarni (kesishlar) yaratishga imkon beradi.
Bir qator nisbatan yirik ko'mir konlari Krasnoyarsk o'lkasining janubida, Irkutsk va Chita viloyatlarida, Buryatiya va Tuvada joylashgan. Ushbu konlarning ko'pchiligini eng arzon ochiq usulda o'zlashtirish mumkin. Sharqiy Sibirning ko'mirga boyligi nafaqat uning umumiy zaxiralari bilan, balki ochiq usulda qazib olish uchun yaroqli bo'lgan butun Rossiya ko'mir zahiralarining 80% dan ortig'i ushbu mintaqada to'planganligi bilan belgilanadi. Aynan shu manbalar tufayli Sharqiy Sibir mamlakatdagi eng arzon yoqilg'iga ega. Sharqiy Sibir ishlab chiqarish salohiyati
Mintaqaning yoqilg'i bazasini baholash uchun neft va tabiiy gazning mavjudligi muhimdir. Hozirgi vaqtda Sharqiy Sibirda (Irkutsk viloyati) neft va tabiiy gaz konlari topilgan, ammo ularni sanoatda ishlab chiqarish hali yo'lga qo'yilmagan.
Viloyatning mineral-xomashyo bazasini umumiy baholash uchun qora metallurgiyani rivojlantirish uchun uni xomashyo va yoqilg‘i bilan ta’minlash katta ahamiyatga ega. Mintaqada temir rudasining umumiy zaxiralari ancha katta. Bu erda katta havzalar mavjud - Angara-Ilim va Angara-Pitskiy.
Sharqiy Sibirni kokslanadigan ko'mir bilan ta'minlash etarli darajada qulay emas. Ularning konlari o'zlashtirilmagan Tunguska va Ulug'xem havzalarida joylashgan. To'g'ri, Irkutsk havzasining ko'mirlaridan koks olish imkoniyati isbotlangan.
Sharqiy Sibirda marganets va xrom konlari yo'q - po'latga qo'shimchalarning eng keng tarqalgan turlari.
Butun metallurgiya xom ashyo majmuasidan Sharqiy Sibir ohaktosh va ayniqsa, o'tga chidamli materiallar ishlab chiqarishda ishlatiladigan magnezit bilan juda yaxshi ta'minlangan. Magnezitning asosiy konlari Irkutsk viloyati va Krasnoyarsk o'lkasida joylashgan.
Mineral xom ashyoning boshqa turlaridan, Sharqiy Sibirdan tashqari, mamlakatimizda deyarli topilmaydigan grafitning yirik konlarini, Chita viloyatidagi flor shpati (ftorit), Irkutsk viloyatidagi slyuda, Buryatiyada asbestni ta'kidlash kerak. va Tuva, Irkutsk viloyatidagi tosh tuzi, Krasnoyarsk o'lkasi va Tuva.
Sharqiy Sibirning fizik-geografik joylashuvining muhim xususiyatlari uning Atlantika okeanidan uzoqda joylashganligi va koʻplab togʻ tizmalari bilan Hind va Tinch okeanlari taʼsiridan ajratilganligidir. Mintaqaning faqat janubi-sharqiy qismida Tinch okeanining ta'siri seziladi. Shuning uchun Sharqiy Sibir o'ziga xos kontinental iqlimi bilan ajralib turadi, bu yozgi va qishki davrlarning o'rtacha haroratida, shuningdek, kun davomida sezilarli farqda namoyon bo'ladi. Iqlimning kontinentalligi Shimoliy Muz okeanining yaqinligi bilan kuchayadi, uning sovutish ta'siri ayniqsa bahordan yozgacha va yozdan kuzgacha bo'lgan o'tish davrida (bahorning oxiri va erta kuzning sovuqlari) sezilarli bo'ladi. Keng qit'a sharoitida umumiy kontinental iqlimning tog'li relefi bilan uyg'unligi va havzalarning keng rivojlanishi qishda, bu erda yuqori bosimli hudud (Sibir antisikloni) paydo bo'lganda, qishda yog'ingarchilikning kamayishiga yordam beradi. antisiklonning markaziy zonasida va harorat inversiyasining rivojlanishi - havzalar yonbag'irlari bo'ylab ma'lum balandlikka ko'tarilishi bilan qishda havo harorati pasaymaydi, balki ko'tariladi. Mintaqaning janubi-sharqiy qismlarida yog'ingarchilik ayniqsa kam. Bu erda qor qoplamining balandligi o'rtacha 5-10 sm ni tashkil qiladi va ko'pincha qish odatda qorsiz bo'ladi.
Ushbu iqlim xususiyatlari aholi hayoti uchun tabiiy sharoitlarning umumiy og'irligini belgilaydi va qishloq xo'jaligida o'z izini qoldiradi - kuzgi ekinlarning yo'qligi, vegetatsiya davrining qisqarishi va ekinlarni ekish va qisqa vaqt ichida yig'ib olish zarurati.
Sharqiy Sibirning fizik-geografik joylashuvining o'ziga xos xususiyati uning abadiy muzlik zonasida joylashganligidir. Uzluksiz permafrost faqat Krasnoyarsk o'lkasining shimoliy qismida tarqalgan, ammo uning orollari Yeniseyning chap qirg'og'idagi nisbatan kichik hududdan tashqari deyarli hamma joyda joylashgan. Muzlatilgan tuproqlarning mavjudligi (hatto Irkutsk va Ulan-Ude mintaqalarida ularning qalinligi 5-10 m ga etadi) mintaqaning markaziy va janubiy qismlarida qishloq xo'jaligiga sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Bahorda ular tuproqning sekin isishi tufayli ekish vaqtini kechiktiradilar, ammo yozda, erishi natijasida ular namlik zaxiralarini to'ldiradilar. Yozgi maksimal yog'ingarchilik bilan birgalikda, bu holat Sharqiy Sibirning ba'zi qishloq xo'jaligi hududlari, yillik va yozgi yog'ingarchilikning kam bo'lishiga qaramay, qurg'oqchilik nima ekanligini deyarli bilmasligining sababidir.
Sharqiy Sibir relyefi va iqlimining xususiyatlari tabiiy zonalarning tabiatiga ta'sir ko'rsatdi. 70-paralleldan janubdagi mintaqaning katta qismini tayga egallaydi. G'arbiy Sibir tekisligining janubi-sharqiy qismi (Yeniseyning chap qirg'og'i) bundan mustasno, Sharqiy Sibirdagi o'rmon-dasht uzluksiz chiziq hosil qilmaydi, lekin chegaralangan "orollar" shaklida taqdim etilgan. ko'p, ba'zan ancha keng havzalarga. Ularning eng qurg'oqchillarida o'rmon-dasht o'rniga dasht hududlari (Xakasiya, Tuva, Buryatiya va Chita viloyatida) mavjud.
Sharqiy Sibir ulkan o'rmon resurslariga ega mamlakatning iqtisodiy rayonlari orasida ajralib turadi. Sharqiy Sibir o'rmonlari ignabargli turlarining ustunligi bilan ajralib turadi, bargli turlarning ulushi - qayin va aspen - umumiy yog'och zaxiralarining 15% dan kamrog'ini tashkil qiladi. O'z navbatida, ignabargli daraxtlar orasida archa va archa ulushi kichikdir (ular Markaziy Sibir platosining g'arbiy qismida va Xakasiyaning ko'proq nam joylari bilan chegaralangan). Permafrost mintaqalarida Dahurian lichinkasi asosan o'rmon hosil qiluvchi yagona tur hisoblanadi. Markaziy Sibir platosining markaziy va sharqiy qismlarida, shuningdek, Transbaikaliyaning bir qator mintaqalarida (abadiy muzlik bo'lmagan joylarda) qarag'ay ustunlik qiladi.
Katta hudud, tog'li relefning ustunligi va namlik akkumulyatori bo'lgan kuchli tog' tizimlarining mavjudligi, shuningdek, baland o'rmon qoplami - bularning barchasi daryolar tarmog'ining keng rivojlanishiga yordam beradi. Sharqiy Sibir Rossiyadagi umumiy daryo oqimining 30% dan ortig'ini tashkil qiladi, bu gidroenergetika resurslarining katta zaxiralarini belgilaydi. Gidroenergetika resurslarining boyligi bo'yicha Sharqiy Sibir Rossiyada birinchi o'rinda turadi. Sharqiy Sibir gidroenergetika resurslarining xalq xo'jaligidagi katta ahamiyati ularning yuqori kontsentratsiyasi bilan izohlanadi - Uzoq Sharqdan (Saxa) tashqari, mamlakatning boshqa mintaqalarida hech bir joyda, xuddi shunday yirik GESlarni qurish mumkin emas. Sharqiy Sibir - 6 million kVtgacha yoki undan ko'p. Ushbu konsentratsiya tufayli juda arzon elektr energiyasini olish mumkin. Sharqiy Sibir gidroelektr stantsiyalarini qurish yana ikkita sababga ko'ra arzonroq bo'ldi: nisbatan kichik hajmdagi er toshqinlari (chunki ko'pchilik daryolar chuqur vodiylardan oqib o'tadi) va to'g'onlar toshli pog'onalarda qurilgan.
Angara-Yenisey havzasida gidroqurilish uchun qulay sharoitlar mavjud bo'lib, uning potentsial resurslari 480 milliard kVt / soat (Sharqiy Sibirning potentsial resurslarining yarmidan ko'pi), shu jumladan Yeniseydagi 250 milliard kVt / soat tejamkor resurslardir. va Angara.
Sharqiy Sibirning keng hududi va temir yo'l tarmog'ining zaif rivojlanishi sharoitida daryolar muhim aloqa vositasi bo'lib, aholi punktlari ular tomon, ayniqsa, ichki hududlarda tortiladi. Biroq rel’efning tog‘liligi tufayli daryolarda navigatsiyani qiyinlashtiradigan ko‘plab tez oqimlar mavjud.
Sharqiy Sibir boy va keng gidrografik tarmoq va yirik ko'llarga ega. Daryolar suvning ko'pligi, gidroenergetikaning boyligi bilan ajralib turadi va transport yo'llari sifatida ishlatiladi. Ayniqsa, Yeniseyning roli katta. Eng katta ko'l Baykal dunyodagi eng chuqur chuchuk suvli ko'ldir. Uning maksimal chuqurligi 1620 m ga etadi, maydoni esa 31,5 ming km 2 ni tashkil qiladi. Ko'l chuqur chuqurlikda joylashgan bo'lib, tog 'tizmalari - Primorskiy, Baykal, Xamar-Daban, Ulan-Burgasi, Barguzinskiy bilan chegaradosh. Ko'lning suvi juda toza va toza.
Daryo va ko'llarning katta tijorat qiymati. Baykal. Baykalda 40 dan ortiq baliq turlari yashaydi, ulardan oq baliq, bo'z baliq, omul, ide, qizil ikra, bakir va boshqalar qimmatlidir.Uning suvlarida Baykal muhri, muhri ham uchraydi. Tabiatning benazir go‘zalligi, ko‘l qirg‘oqlari yaqinida shifobaxsh buloqlarning mavjudligi bu yerda yirik sanatoriy-kurort va sayyohlik bazasini yaratish imkonini beradi. Baykal ko'li tabiati va suvlarini ifloslanishdan himoya qilish maqsadida bir qator tadbirlar amalga oshirilmoqda. Ko‘l suvlarini, uning havzasidagi tabiiy boyliklarni muhofaza qilish, shuningdek, havzada agroo‘rmonchilik, agrotexnika va gidrotexnika ishlarini amalga oshirish, shu jumladan, tuproqni suv va shamol eroziyasidan himoya qilish chora-tadbirlari belgilab olindi. Sanoat, kommunal va boshqa korxonalarni ham tozalash inshootlari qurilishi tugatilgunga qadar foydalanishga topshirish taqiqlanadi.
Sharqiy Sibirning shimoliy qismini tundra o'ziga xos o'simliklari - moxlar, likenlar, kichik butalar, botqoq va o'tloq o'simliklari egallaydi. Taymir tundrasi va Shimoliy Sibir pasttekisligi ko'llar va botqoqlarga to'la.
Viloyat hududining asosiy qismini taygalar egallaydi. O'rmonlardan sanoatda keng miqyosda foydalanish hozirgacha faqat Yenisey va Angara vodiylarida va ularning irmoqlari bo'ylab, shuningdek, temir yo'llar tomon tortilgan hududlarda mavjud. Taiga podzolik tuproqlar bilan ajralib turadi. Taygada mo'ynali hayvonlar ko'p. Moʻynali kiyimlar savdosi, ayniqsa, sincap, sable, ermin, arktik tulki, ondatra, tulki savdosi xalq xoʻjaligi ixtisoslashuvining muhim tarmogʻi hisoblanadi.
Oʻrmon-dasht va dashtlar kenglik boʻyicha uzluksiz taqsimlanishga ega emas. Ular janubda tog'lararo havzalarda va baland tog'larda alohida hududlarda joylashgan. Ayniqsa, Transbaykaliyada, Minusinsk va Tuva havzalarida dasht va o'rmon-dasht hududlari ko'p.
Maydoni: (4,1 mln km2) Gʻarbiy Sibir va Uzoq Sharq oraligʻida.
Tarkibi: Krasnoyarsk o'lkasi, Irkutsk va Chita viloyatlari, respublikalar - Xakasiya, Tuva, Buryatiya va avtonom okruglar - Taymir, Evenki, Ust-Ordinskiy, Buryatskiy, Aginskiy.
EGP: Mamlakatning asosiy iqtisodiy rivojlangan mintaqalaridan va okeanlardan uzoqlik.
Tabiiy sharoiti: ekstremal - sirtining 3/4 qismini tog'lar va platolar egallaydi; Iqlimi qattiq, keskin kontinental, hududining 25% Arktika doirasidan tashqarida joylashgan. Permafrost va permafrost-tayga tuproqlari ustunlik qiladi. Janubiy hududlar yuqori seysmiklik bilan ajralib turadi. Uning katta qismini tayga egallaydi va faqat o'ta janubda o'rmon-dasht va dasht orollari mavjud.
Tabiiy resurslar: Rossiyaning ko'mir zahiralarining 70% kontsentrlangan, qora va rangli metallar (mis, nikel, qalay, volfram va boshqalar) rudalarining yirik konlari. Ko'p metall bo'lmagan minerallar - asbest, grafit, slyuda, tuzlar mavjud. Yenisey, Lena, Angaraning yirik gidroenergetika resurslari; Dunyodagi chuchuk suvning 20% ​​noyob Baykal ko'lida joylashgan. Yogʻoch zahiralari boʻyicha yetakchi oʻrinni Sharqiy Sibir egallaydi.
Aholi: oʻrtacha zichligi – 2 kishi/km2. U juda notekis taqsimlangan - asosiy qismi janubda Trans-Sibir temir yo'li bo'ylab to'plangan, qolgan hududda aholi punkti markazlashtirilgan - daryo vodiylari bo'ylab va cho'l tog'lararo havzalarida. Urbanizatsiya darajasi yuqori - 72%, yirik shaharlar - Krasnoyarsk, Irkutsk, Bratsk, Chita, Norilsk.
Iqtisodiyot: Sharqiy Sibirning boy resurslarini o'zlashtirish og'ir tabiiy sharoit, transport tarmog'ining yo'qligi va mehnat resurslarining etishmasligi tufayli qiyin. Mamlakat iqtisodiyotida viloyat arzon elektr energiyasi ishlab chiqarish bazasi sifatida ajralib turadi.
Tabiiy sharoit va resurslar
Minglab kilometrlik baland suvli daryolar, cheksiz taygalar, tog'lar va platolar, past-baland tundra tekisliklari - Sharqiy Sibirning tabiati shunday. Hududi - 5,9 million km 2.
Eng muhim tekislik Sharqiy Sibir platosidir. Bu erda joylashgan Sibir platformasining yuqori qatlami cho'kindi jinslar bilan ifodalanadi. Sibirdagi eng yirik ko'mir havzasi Tunguskaning shakllanishi ular bilan bog'liq. Kansk-Achinsk va Lena havzalarining qo'ng'ir ko'mir konlari platformaning chetidagi oluklarning cho'kindi jinslari bilan chegaralangan. Angaro-Ilimskiy va boshqa yirik temir rudasi va oltin konlarining shakllanishi Sibir platformasining pastki qatlamining prekembriy jinslari bilan bog'liq. Sharqiy Sibirning janubi va sharqidagi tekisliklari togʻlar (Yenisey tizmasi, Sayanlar, Baykal togʻ mamlakati) bilan chegaradosh.
Iqlimi keskin kontinental bo'lib, harorat o'zgarishining katta amplitudasi (juda sovuq qish va issiq yoz). Hududning deyarli chorak qismi Arktika doirasidan tashqarida joylashgan. Tabiat zonalari kenglik yoʻnalishida oʻzgarib turadi: arktik choʻllar, tundra, oʻrmon-tundra, tayga (hududning katta qismi), janubda oʻrmon-dasht va dasht hududlari bor. Oʻrmon zahiralari boʻyicha viloyat respublikada birinchi oʻrinda turadi.
Sharqiy Sibirda turli foydali qazilmalarning (koʻmir, mis-nikel, polimetall rudalari, oltin, slyuda, grafit) katta zahiralari mavjud. Qalinligi joylarda 1000 m dan oshadigan va deyarli butun mintaqada tarqalgan qattiq iqlim va abadiy muzlik tufayli ularning rivojlanishi uchun sharoit juda qiyin. Baykal ko'li - noyob tabiiy ob'ekt - dunyodagi chuchuk suv zahiralarining 1/5 qismini o'z ichiga oladi.
Sharqiy Sibirning gidroenergetika resurslari juda katta. Eng to'la daryo - Yenisey. Rossiyadagi eng yirik GESlar ushbu daryo va uning irmog'i Angara ustida qurilgan.
Aholi
Sharqiy Sibir - Rossiyaning eng kam aholi yashaydigan mintaqalaridan biri (9,3 million kishi, o'rtacha zichlik - 1 km 2 ga 2 kishi, Evenki va Taymir avtonom okruglarida - 0,003-0,006 kishi). Aholisi janubda, asosan, Sibir temir yo'liga tutashgan, BAM va Baykal ko'li yaqinida yashaydi. Sisbaykaliya aholisi Transbaikaliyadan ko'ra ko'proq. Tundra va tayganing keng hududlarida aholi kam uchraydi, u daryo vodiylari va tog'lararo havzalar bo'ylab "o'choqlarda" yashaydi.
Aholining asosiy qismini ruslar tashkil qiladi. Ruslardan tashqari, buryatlar, tuvalar, xakaslar, shimolda - Nenets va Evenklar. Shahar aholisi ustunlik qiladi (72%).
iqtisodiyot
Sharqiy Sibirning ixtisoslashuv tarmoqlari- elektroenergetika, metallurgiya, kimyo va yog'och sanoati.
Zamonaviy iqtisodiyotning asosini elektr energetikasi tashkil etadi. Viloyatdagi eng kuchli issiqlik elektr stansiyalari Nazarovskaya, Chitinskaya, Gusinoozerskaya GRES, Norilsk va Irkutsk issiqlik elektr stansiyalaridir. Kansk-Achinsk havzasi (Berezovskiy va boshqalar) ko'mirlarida Achinskdan g'arbdan boshlanadigan Trans-Sibir magistral yo'nalishi bo'ylab 800 km ga cho'zilgan ko'mirlarda bir qator yirik davlat tuman elektr stantsiyalarini qurish rejalashtirilgan. Bu erda yuz metrli jigarrang ko'mir qatlami yotadi, qazib olish ochiq usulda yirik karerlarda amalga oshiriladi. Bu energiya ko'mirlari bo'lib, ularni uzoq masofalarga tashishdan ko'ra yirik elektr stantsiyalarining pechlarida yoqish foydaliroqdir (KA-TEK - Kansk-Achinsk yoqilg'i-energetika majmuasi).
Sharqiy Sibir mamlakatdagi eng yirik gidroelektr stansiyalari bilan ajralib turadi: Yeniseyda (Krasnoyarsk va Sayano-Shushensk 6 million kVt dan ortiq quvvatga ega); Angarada (Bratskaya, Ust-Ilimskaya, Boguchanskaya, Irkutsk GESlari). Mintaqaning elektr stantsiyalari elektr uzatish liniyalari orqali ulangan va G'arbiy Sibir energetika tizimiga ulangan.
Arzon elektr energiyasi ishlab chiqaradigan, turli xomashyoga ega bo‘lgan viloyatda energiyani ko‘p talab qiluvchi tarmoqlar rivojlanmoqda. Bu, birinchi navbatda, alyuminiy eritish (Shelexovo, Bratsk, Krasnoyarsk). Xom ashyo mahalliy nefelin hisoblanadi. Ularni tsement va soda ishlab chiqarish bilan kompleks qayta ishlash Sharqiy Sibirda alyuminiy ishlab chiqarishni eng arzonga aylantiradi.
Keyinchalik oltin, kumush, molibden, volfram, nikel, qo'rg'oshin-rux rudalarini qazib olish rivojlangan. Ba'zi hududlarda qazib olish joyida fabrikalar yaratilmoqda - masalan, Norilsk mis-nikel zavodi, u erda metallarni eritish bilan birga kimyoviy mahsulotlar va qurilish materiallari ishlab chiqariladi. (Shahar juda og'ir ekologik vaziyatga ega).
Neftni qayta ishlash va kimyo sanoati Angarsk, Usolye-Sibirskoye va Zima shaharlaridagi korxonalar bilan ifodalanadi. Bu yerda neftni qayta ishlash (Gʻarbiy Sibir neft quvuri), sintetik ammiak, azot kislotasi, selitra, spirtlar, smolalar, soda, plastmassa va boshqalar ishlab chiqarish rivojlangan.Krasnoyarsk majmuasi yogʻochni kimyoviy qayta ishlash, ishlab chiqarishga ixtisoslashgan. sintetik kauchuk va tolalar, shinalar, polimerlar va mineral o'g'itlar. Shunday qilib, kimyo korxonalari qog'oz-tsellyuloza sanoati chiqindilari, neftni qayta ishlash, mahalliy ko'mir resurslari, arzon elektr energiyasi asosida ishlaydi, suv esa Sharqiy Sibir daryolari tomonidan ta'minlanadi.
Katta oʻrmon zahiralari yogʻoch va sellyuloza-qogʻoz sanoatining rivojlanishiga yordam beradi. Yog'och kesish Yenisey va Angara havzalarida amalga oshiriladi. Yog'och Yenisey bo'ylab okeanga va undan keyin Shimoliy dengiz yo'li bo'ylab, Trans-Sibir va Baykal-Amur magistrallariga boshqa mintaqalarga jo'natiladi. Arktik doiradan tashqarida arra tegirmoni bo'lgan Igarka porti qurilgan. Yogʻoch sanoatining asosiy korxonalari Krasnoyarsk, Lesosibirsk, Bratsk, Ust-Ilimskda joylashgan. Katta Selenginskiy sellyuloza va qog'oz zavodi qurildi (Baykalga oqib tushadigan Selenga daryosida). Shuni ta'kidlash kerakki, ushbu korxonalar Baykal mintaqasining ekologik holatiga zarar etkazadi, atrof-muhitni ishlab chiqarish chiqindilari bilan ifloslantiradi.
Mashinasozlikning yirik korxonalari — Krasnoyarskdagi zavodlar (Sibtyajmash, kombayn va ogʻir ekskavatorlar zavodi); Irkutskda (og'ir mashinasozlik zavodi), Chitada avtomobil yig'ish va boshqalar.
Agrosanoat majmuasi. Qishloq xoʻjaligi asosan viloyatning janubida rivojlangan boʻlib, goʻsht va jun yetishtirishga ixtisoslashgan, chunki qishloq xoʻjaligi yerlarining uchdan ikki qismi pichanzor va yaylovlardan iborat. Chita viloyati, Buryatiya va Tuvada goʻshtli chorvachilik, goʻsht-junli qoʻychilik rivojlangan. Qishloq xoʻjaligida yetakchi oʻrin don ekinlariga tegishli. Bahorgi bugʻdoy, suli, arpa yetishtiriladi, yem-xashak ekinlari katta, kartoshka va sabzavotchilik rivojlangan.
Kiyiklar tundrada ko'paytiriladi. Taygada - ov qilish.
Yoqilg'i-energetika kompleksi. Elektr energetikasi mintaqaning ixtisoslashgan sohasidir. Viloyatda mahalliy resurslardan foydalangan holda respublikadagi eng yirik gidroelektrostansiyalar, shtat stansiyalari va issiqlik elektr stansiyalari mavjud. Norilsk IES ilgari ko‘mir bilan ishlagan bo‘lsa, hozir G‘arbiy Sibirdan (Dudinkadan 150 km uzoqlikdagi kondan gaz quvuri orqali) tabiiy gaz bilan ishlaydi.
Transport. Tabiiy resurslarning o'zlashtirilishi, sanoatning rivojlanishi kam rivojlangan transport tarmog'i bilan cheklanadi. Transport bilan ta'minlash mamlakatda eng past ko'rsatkichdir. Sharqiy Sibir mintaqasining janubida 19-20-asrlar oxirida qurilgan Trans-Sibir temir yo'li o'tadi. (Krasnoyarsk - Irkutsk - Ulan-Ude - Chita). Baykal-Amur magistralining qurilishi (umumiy uzunligi 3000 km dan ortiq) vaziyatni biroz yumshatdi. Magistral Ust-Kutdan (Lena daryosining yuqori oqimida) boshlanadi, Baykal ko'lining shimoliy uchiga (Severobaykalsk) yaqinlashadi, qoyalarga o'yilgan tunnellar orqali Transbaykaliya tog' tizmalarini bosib o'tadi va Komsomolsk-na-Amurda (Uzoq) tugaydi. Sharq). Magistral ilgari qurilgan g'arbiy (Taishet-Bratsk-Ust-Kut) va sharqiy (Komsomolsk-na-Amur-Vanino) qismlari bilan birgalikda Tinch okeaniga Trans-Sibirga qaraganda qisqaroq ikkinchi yo'lni tashkil qiladi.
Norilsk Dudinka bilan elektrlashtirilgan temir yo'l orqali bog'langan. Eng katta transport arteriyasi - Yenisey. Yenisey og'zidan g'arbda Shimoliy dengiz yo'li bo'ylab navigatsiya qishda ham amalga oshiriladi. Yozda muzqaymoqlar yordamida kemalar ham Yenisey sharqiga yo'naltiriladi. Igarka va Dudinka lyoss eksport portlari hisoblanadi.