G‘arb falsafasi Reja: Qadimgi yunon-Rim falsafiy maktabi

XIX  asr  oxiridagi  va  XX  asrdagi  G‘arb  falsafasi.  XIX  asrning  oxiri  –  XX  asrning 

boshlaridagi  davr  shu  bilan  ajralib  turadiki,  falsafiy  maktablar  XIX  asr  ikkinchi  yarmida  ijod 

qilgan  mutafakkirlarning  g‘oyalarini  rivojlantirib,  to‘plagan  ilmiy  bilimlarni  Xegeldan  keyingi 

davrdagi falsafiy asoslarning biri atrofida birlashtirishga  harakat qildilar. 

Empiriokrititsizm (yoki maxizm) ni ko‘pincha pozitivzmning ikkinchi bosqichi deb ataydilar. 

Empiriokritizm  ta’limotining  asoschilari  Ernst  Max  (1838-1916)  va  Rixard  Avenarius  (1843-

1896) edilar.  

«Empiriokrititsizm»  atamasi  R.Avenariusga  taalluqli  bo‘lib  «tajribani  tanqidi»  ma’nosini 

anglatar edi.  Avenarius  nuqtai nazaricha, bizning tajribamiz, ashyodan kelib chiqadigan ma’no 

bilan  bir  qatorda  o‘zicha    axloqiy  va  estetik  baholash  ko‘rinishida  bo‘lgan  appersepsiyalar 

---

(o‘zgacha tasavvurlarni olib kelish) deb atalgan narsani, hamda antropomorfik tasavvurlarni o‘z 

ichiga  oladi.  Falsafaning  vazifasi  shundan  iboratki,  tajribani  ushbu  tashqaridan  keltirgan 

narsalardan  tozalash  bilan  «sof  tajriba»  mazmunini  aniqlashdir.  Tajribaning  tanqidi  moddiy 

voqeylikning  kuchlari,  javharlari,  sabablari  va  boshqalar  bilan  ifodalanuvchi  asosiy 

tushunchalarning  tanqidi  sifatida  amalga  oshiriladi.  SHunday  qilib  «tajribani  tozalash»  bizning 

bilimlarimizning  ob’ektiv  mazmunini  «tozalash»  sifatida  namoyon  bo‘ladi.  Natijada  nima 

qoladi?  His-tuyg‘u,  sezgilar.Sezgilar  yoki  «tajribaning  betaraf  unsurlari  (elementlar)»  haqidagi 

ta’limot  empriokrititsizm  dasturining  markaziy  tarkibiy  qismidir.  Tajriba  unsurlari  betaraf 

xususiyatga ega, negaki, ularni ham ob’ektiv va ham sub’ektiv jihatdlardan ham qarab chiqiish 

mumkin.  Bir  tomondan  ular  sub’ektga  taalluqli  bo‘lsa  (ruhiy  unsurlar),  ikkinchi  tomondan  – 

unga bog‘liq emas (fizik unsurlar).