Gapning ifoda maqsadi va emotsiyaga ko‘ra turlari

Undov gaplar. Nutqiy gaplar emotsionallikka munosabati nuqtayi nazaridan ikkiga bo’linadi:
His- hayajonli gaplar.
His- hayajonsiz gaplar.
Gaplar, ifoda maqsadiga ko’ra qanday gap bo’lishidan qat‘i nazar, his-hayajonli yoki his-hayajonsiz bo’ladi. Qiyoslang:1. Men keltiraman - ifoda maqsadiga ko’ra darak gap, emotsianallikka ko’ra his-xayajonsiz gap. 2. Men keltiraman! - ifoda maqsadiga ko’ra darak gap, emotsianallikka ko’ra his-hayajon gap.
His-hayajonli gaplarda fikr bilan birgalikda so’zlovchining kuchli his-tuyg’ulari ham namoyon bo’ladi. Demak, darak, so’roq, buyruq gaplarga maxsus ohang berilishi natijasida his-hayajonsiz gaplar his-hayajonli gaplarga aylanadi. 1. Futbol boshlandi! 2. Otam keldimi?! 3. Hayda! Darak gaplar ko’pincha his-hayajonsiz, buyruq gaplar esa his-hayajonli bo’ladi.
His-hayajonli gaplar his-hayajon darajasiga ko’ra ikkiga bo’linadi:
Fikrni his-hayajon bilan ifodalovchi gaplar: Futbol boshlandi! Men keltiraman!
So’zlovchning emotsional tuyg’ularini ifodalovchi gaplar: Oh! To’y muborak! Ura!
His-hayajon gaplarning o’ziga xos fonetik, leksik va grammatik belgilari bor:
Maxsus ohangga egalik.
His-hayajon ifodalovchi so’zlarning gap tarkibida bo’lishi: eh, oh, naqadar, qaniydi va hokazo.
Gap bo’laklari tartibining o’zgarishi: Oltin bu vodiylar, jon O’zbekiston!
Emfatik urg’u olgan so’zlarni takrorlash: Sizdan so’radim, sizdan.

Adabiyotlar:

1. 
   Ne‘matov H. va b. O’zbek tili struktural sintaksisi. -T.: Universitet, 2000.
   
2. 
   Mengliev B. O’zbek tilining struktur sintaksisi –Qarshi., 2003.
   
3. 
   Sayfullayeva R.. Hozirgi o’zbek adabiy tili. Sintaksis. -T.: 1989.
   
4. 
   O’zbek tili grammatikasi. II tom. Sintaksis. - T.: Fan, 1975. - 548 b.
   
5. 
   www.ziyonet.