Гажк “Ўзбекистон темир йўллари”

Nazorat savollari: 
1. Qizil chiroqdan sariq chiroqqa o`tish svetofor ko`rsatkichi qanday 
o`tkaziladi. 
2. Chiziqli rele L ishlash prinsipi; 
3. Nima uchun sxemada chizilli kabel L –OL qo`llaniladi. 
Laboratoriya ishi №8
O’zgaruvchan tokda ishlovchi ikki yo’llik avtoblokirovkaning 
deshifrator, KPTSH-5, KPTSH-7 chizmasini va kodlarini o’rganish. 
 
1. Ishdan maqsad: 
1. Transmitterlar va elektron qurilmalarni o`rganish. 
2. Mayatnikli transmitterni o`rganish. 
3. Kodli yo`l transmitterlarini o`rganish. 
2. Umumiy ma`lumotlar. 
Transmitterlar temir yo`l avtomatika va telemexanika qurilmalarida impuls 
xisoblagichlari sifatida qo`llaniladi. Ular uzluksiz o`zgarmas va o`zgaruvchan 
tokni implusga aylantirishga xizmat qiladi. Juda keng tarqalgan transmitterlarga 
mayatnikli transmitter MT va kodli transmitterlar КПТ
Mayatnikli transmitterlar MT. Ular o`zgarmas tokdan tekis impulslar 
ishlab chiqaradi. 
Transmitter MT-1 rels zanjirlari impulsli ta`minotida 
qo`llaniladi, transmitter MT-2 esa svetofor chirog`i yonib o`chishi rejimini ЭЦ, АБ 
va kesishish signalizatsiya qurilmalarida olish uchun xizmat qiladi. Transmitter 
MT-2 o`zining ishlab chiqargan impuls va intervallari uzunligi bilan MT-1 dan 
farq qiladi. MT-1 transmitter mayatniki 1 min ichida 105±10 tebranish, МТ-2 esa – 
40±2 tebranish xosil qiladi. 
Mayatnikli transmitter (rasm9) o`zida o`zgarmas tok elektromagnit 
mexanizm tebratuvchi yakorini namoyon etadi. Uning asosiy qismi sifatida: 
Magnit o`tkazgich 1 g`altagi bilan, yakor 2, o`qi 3 va unda joylashgan mayatnik 7 
va getinaksiali shishali shaybalar4, 5, 6.
Yakor О1-О2 o`qi М1-М2 o`qiga va vertical mayatnik o`qlariga nisbatan 
o`girilgan. Elektromagnit o`ramlarida tok bo`lmagan vaqtda mayatnik7 vertikal 
xolatni egallaydi, shishali shayba4 esa boshqaruv kontaktini (УК) uzadi, ta`minot 
zanjirini shakllantirga xolda. 
K tugmasini bosganda transmitter yadrosi magnitlanadi va yakor 2 
o`giriladi, o`zining umumlashgan o`qi 01-02 magnit o`tkazgich bilan M1-M2 ga 
intilgan xolda. Yakor bilan birgalikda mayatnik 7 (o`nga) o`giriladi va barcha 
shisha shaybalar 4 УК kontaktni aratadi va bunga mos ravishda taminot zanjiri 
elektromagnit o`ramlari, shaybalar 5va6 kontakt 31-32va 41-42 ni ajratadi. Magnit 
maydon yuqolgan xolda mayatnik inertsiya ta`sirida xarakatini davom ettiradi.
Maksimal chetlanishga erishgandan so`ng, u teskari yo`nalishga xarakatlanadi va 

---

28 
inertsiya ta`sirida o`ngga ma`lum burchakka vertical xolatidan chetlashadi. Shu 
onda mayatnik 7 vertikal xolatidan o`tayotganda boshqaruv kontakti УК ajraladi 
va elektromagnit o`ramidan tok oqadi va magnit oqim xosil qiladi, 31-32 va 41-42 
kontaktlar esa ajraladi. Yakor 2 magnit polya ta`sirida yana o`giriladi M1-M2 
xolatiga intilgan xolda, mayatnikni siljitadi. Shu ta`riqa transmitter mayatnik 
so`nmas tebranishi xosil bo`ladi. Transmitterning ishlash jarayonida navbatma 
navbat ulanish uzilish 31-32 va 41-42 kontaktlari sodir bo`ladi.