Gaipnazarov tahiritdin sidikovich irgasheva durdona yakubdjanovna

Mahsulot
ng sodda holda relatsion model bitta ikki o‘lchamli jadval ko‘rinishida tasvirlanadi (1.2.1-jadval).
1.2.1-jadval

Shaxsiy raqam	I.F.Sh.	Tug‘ilgan sana	Kurs	Mutaxassislik
00012	Sobirov B.B.	05/12/1990	2	Tarix
00105	Soliyev B.P.	12/02/1991	3	Biologiya
00125	Alimov A.V.	14/04/1996	2	Fizika
01010	Karimov М.М.	01/05/1992	3	Pedagogika

Ma’lumotlarning relatsion modeli yoki relatsion ma’lumotlar bazasi ishlab chiqarishda va biznesda axborot tizimlarini tashkil qilish va loyihal ash asosiy usul hisoblanadi.
MBni ishlatish afzalliklari:

• 
  ixchamligi;
  
• 
  axborotlar qayta ishlash tezligining oshishi;
  
• 
  kam mehnat sarfi;
  
• 
  har doim yangi axborot olish imkoniyati;
  
• 
  ma’lumotlar ortiqchaligining kamayishi.
  

Bundan buyon, ma’lumotlar bazasi bilan ishlaydigan dasturni ilova (приложение) deb ataladi. Bitta ma’lumot bazasi bilan juda ko‘p ilovalar ishlashi mumkin.

3. 
   Relatsion ma’lumotlar bazasi
   

Relatsion ma’lumotlar bazasining taraqqiyoti 1960-yillar oxiri- dan boshlangan. Shu davrlarda mutaxassislar uchun oddiy bo‘lgan ma’lumotlarni jadval ko‘rinishida rasmiy ravishda tasvirlash im- koniyatlaridan foydalanish bo‘yicha birinchi ilmiy maqolalar paydo bo‘lgan. Ba’zi mutaxassislar axborotlarni bunday tasvirlash usullarini jadvalli yechimlar, boshqalari jadvalli algoritmlar deb atashgan.
Relatsion ma’lumotlar nazariyotchilari axborotlarni jadvalda tasvirlash usullarini datalogik (mantiqiy ma’lumot) modellar deb atashgan. Relatsion ma’lumotlar bazalari nazariyasining asos- chisi IBM firmasining xodimi doktor E.F. Kodd hisoblanadi. U o‘zining 1970-yillarda yozgan maqolalarida birinchi bo‘lib relatsion ma’lumotlar modeli tushunchasini ishlatgan.
E.F. Kodd ixtiyoriy ma’lumotlar to‘plamini maxsus ko‘ri- nishdagi ikki o‘lchamli jadvallar yordamida tasvirlash mum- kinligini isbot qildi. Bunday maxsus ko‘rinishdagi jadvallar matematikada munosabat deb atalgan. Inglizcha relatsion (mu- nosabat, aloqa) so‘zidan relatsion ma’lumot modellari nomi kelib chiqqan.
Shunday qilib, relatsion ma’lumotlar bazasini aniq bog‘la- nishlar bo‘lgan birlashtirilgan ikki o‘lchamli massiv-jad- vallar ko‘rinishida tasvirlangan obyektlar haqida axborotlar (ma’lumotlar)dan iborat deb qarash mumkin. Ma’lumotlar ba- zasini bitta jadvalda ham tashkil qilish mumkin.
Bir necha ta’rif va tushunchalarni kiritamiz. Ma’lumotlar bazasi jadvali bir sinfga tegishli obyektlar haqida axborotlarni saqlovchi ikki o‘lchamli massivdir. Relatsion algebra nazariyasi- da ikki o‘lchamli massiv (jadval) munosabat deb ataladi. Jadval quyidagi elementlardan tashkil topadi: maydon (atribut), yacheyka (katak), yozuv (kortej) (1.3.1-rasm).
Maydonda MB obyektlarini xarakterlaydigan belgilardan biri- ning qiymati yoziladi. Jadvaldagi maydonlar soni MB obyekt- larini xarakterlaydigan belgilar soniga mos keladi. Yacheykada (katakda) obyektning bitta belgisiga mos kelgan qiymat yoziladi.
Yozuv — jadval satri. U bitta obyektga tegishli barcha belgilarning qiymatlaridan tashkil topadi. Yozuvlar soni jadval­da ma’lumotlari joylashtirilayotgan obyektlar soniga mos keladi. Ma’lumotlar bazasi nazariyasida yozuv terminiga kortej tushun- chasi mos keladi. Kortej bu o‘zaro AND (va) munosabati bilan bog‘langan atributlar ketma-ketligidir.
Graflar nazariyasida kortej yo‘nalishli graf-daraxtning bitta tarmog‘iga mos keladi.