Va, nihoyat, beixtiyor hosil bo’ladigan holat ham ro’y berishi, bunday
bajarmayman» degan so’zlarga rioya etadigan talabalar faoliyatida namoyon
bo’ladi. Bu talabalar guruhi tarbiyachiga yukorida qayd etilgan talabalar guruhiga
tayyorgarligidagi beihtiyor holatni boshka holatga aylantirish ancha qiyin ishdir.
Bu shaxslarning faqat uz shaxsiy istaklari bo’yicha ish bajarishga doir no hush
mayllarini bartaraf etish uchun uzoq. vaqt ter to’kib mehnat qilishga to’g’ri keladi.
Ko’rsatib utilgan hollarning har birida shaxslarni bilish jarayoniga jalb
muvaffakiyatga erishishni his etish imkonini berish, ularni ragbat-lantirish va
shaxslarning mustakil tayyorgarligi, ularning ishga munosabatidagi holatning
hilma- hilligini bilmaydilar. Pedagog esa ana shunday holatlar-ning namoyon
bulishiga tayanib, yakka tartibda yahshirok, yondashishni amalga oshirish
mumkin, mustakil tayyorgarlik davrida tarbiyalanuvchilarga uz ta’snrini
muvofiklashtirishi va takkoslashi, uni sha hsni shakllanti-rishning samarali
vositasiga aylantirishi mumkin. Bunda unga talabalarning fe’l-atvoridagi
uzgarishlar jarayoo’ini va uz tarbiyaviy faoliyatining pirovard natijalarini oldindan
kura bilish, har bir talabaning hususiyatlarini, uning sha hs sifatida mehnatga
munosabatini yaxshi bilish yordam beradi.
Talabalarning mustakil tayyorgarligini tashkil etganda, shaxslar
mustakilligini pasaytiruvchi ortikcha vasiylik kilishga yul kuyib bulmaydi.
Kuzatishlarning kursatishicha, tarbiyachilar mustakil tayyorgarlikning turli
boskichlari (bulajak ishning borishi tushuntiriladi, uy ishi, uning mazmunini, talaba
faoliyatining tartibini tula tushuntirib berish hollari uchraydi va hokazo)da
talabalarning ishiga aralashib, kupincha ular mustakkilliginiig rivojlanishiga
halakit beradilar, mustakil faolnyat kunikmalari shakllanishiga tuskinlik kiladilar.
Mustakil tayyorgarlik jaraenida talabalar mustakilligi muntazam oshib borishi va
yordam berish muntazam kamayib borishiga erishish mu himdir, albatta.
Uz guruhining imkoniyatlarini, shaxslarning uziga hos hususiyatlarini,
ular mustakil ishining uslubini hisobga oluvchi tarbiyachi mustakil tayyorgarlik
davrida goyat
talabchan buladi, shaxslarni mustakil faoliyatga yunaltiradi,
mustakil tayyorgarlikii talabalar bilimlarini musta hkamlashning va ularda
tashkiliy-amaliy malaka va kunikmalarii rivojlantirishning vositasi sifatida karab,
uz yordami darajasini asta-sekin pasaytiradi.
Ta’lim muassasalari talabalarining mustakilligi hakida gapirar ekanmiz, biz
bu jarayoining ikki tomonini ifodalaydigan tushunchalardan: talabalar faoliyatida-
mustakillik darajasidan, tarbiyachi faoliyatida—yordam berish darajasidan
foydalanamiz. Mustakillik darajasi deganda biz talabalarning pedagog yordamiga
bulgan ehtiyojini nazarda tutamiz. Yordamga bulgan ehtiyoj kanchalik yukori
bulsa, talabalarning mustakilligi shunchalik past buladi. Shaxslarga yordam
kursa
;
tish darajasining mezoni sifatida biz o’quv muassasasi chilarining
topshiriklarni bajarish jaraeniga tarbiyachining aralashuvini kabul kilamiz.
Ayni vaktda shuni hisobga olish mu himki, mustakil tayyorgarlik mustakil
faoliyat shakli bulib, u shaxsni ukishga urgatar ekan, tulik; ravishda
tarbiyachining ra hbarligisiz, muayyan darajadagi tarbiyaviy kuch-rayrat
sarflashisiz utishi mumkin emas.
Pedagoglarning mustakillikni tarbiyalash vazifalarini hal kilishga sarflagan
kuch-gayrati talabalarning ruhiy-fiziologik kayfiyatiga mutanosibdir. Agar
shaxslar mustakil tayyorgarlikni uz faoliyati zanji-ridagi tabiiy bugin sifatida
kabul kilsalar, pedagoglar tomonidan ham, shaxslar tomonidan ham katta
kuch-gayrat sarflash talab etilmaydi. Aksincha, mashgulotga yomon tayyorgarlik
kurish hamma uchun kushimcha kiyinchiliklar tugdiradi. Tarbiyachining o’quv
muassasasi talabalariga irodaviy ta’sir kursatishi talab etiladi, ularning esa uz
organizmlari va ruhiyatlarining a hvolini muayyan faoliyatga yunaltirish
uchun irodaviy zurikishlariga tugri keladi. Har kanday holatda tarbiyachi
tomonidan ham, talabalar tomonidan ham kup yoki oz midorda kuch-gayrat sarf
etishni talab etadigan vaziyatlar vujudga keladi. Mustakil tayyorgarlik davomida
ta’lim muassasalarining talabalari mustakil faoliyatining u yoki bu kunikmasi
shakllanayotganda ham huddi shunday vaziyatlar vujudga keladi. Bu vaziyatni
zarur tarbiyaviy maksadni amalga oshirishga yordam beradigan pedagogik ji
hatdan maksadga muvofik holatga aylantirish tarbiyachining ma horatini bildiradi.
O’z-o’zini tarbiyalash o’z ustida ongli va rejali ish olib borish, jamiyat va
rivojlanish shaxsiy dasturi talablarga javob beruvchi xususiyat va sifatlarni
shakllantirishga yo’natirilgandir. O’z-o’zini tarbiyalash tarbiya jarayonida
shakllanadi.
Bu usullarni shartli ravishda 2guruhga bo’lish mumkin.
O’z-o’zini tarbiyalash shaxsining o’z-o’zini anglashdan boshlanadi. Buning
uchun quyidagi usullar qo’llaniladi. Ular 1-guruhga tegishli:
O’z-o’zini kuzatish ;
Taqqoslash;
O’z-o’zini tahlil qilish;
Empatiya;
O’z-o’zini baholash.
Bu usullarning barchasi o’z-o’zini anglash saviyasini o’stirishni
maromlashtiradi. Bu besh usul yordamida shaxsni o’z-o’zini baholashi amalga
oshiriladi. Қolgan usullar o’z-o’zini tarbiyalash uchun qo’llaniladi:
O’z-o’ini tanqid qilish;
O’z-o’ziga majburiyat yuklash;
O’z-o’zini boshqarish;
O’z-o’ziga buyruq berish;
O’z-o’zini jazolash;
O’z-o’ziga ta’sir ko’rsatish;
O’ziga ishonch.
Do'stlaringiz bilan baham: 
