G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

Kriptofitlar 
– geofitlar. Geo – yer. Kurtaklari tuproqning ichida 
yer yuzasidan ancha chuqurlikda (ildiz poyali, tuganakli, piyozboshli 
о‘simliklar kiradi) yoki gidrofitlar – kurtaklari suvda qishlovchi 
о‘simliklar kiradi.
Terofitlar.
Bir yillik – qishda yoki kuzda butunlay quriydi, 
kurtaklari qolmaydi. Keyingi yili urug‘lari yordamida kо‘payadi.
Hayotiy 
shakllarning 
ekolo-morfologiyasiga 
asoslangan 
klassifikasiyasi. О‘simliklarning о‘sishiga va vegetativ organlarining 
yashashiga qarab, kurtaklarning joylashishiga asoslanib bir necha 
guruhlarga bо‘lingan: yog‘ochli о‘simliklar (daraxt, buta va, butacha); 
324

---

о‘tsimon о‘simliklar (kо‘p va bir yillik о‘tlar); oraliq guruhlar – yarim 
yog‘ochlangan (yarim butalar, yarim butachalar). 
Poyalarning о‘sishiga qarab daraxt, buta, о‘t о‘simliklari yana bir 
necha guruhlarga: tik о‘suvchi, yotib о‘suvchi, о‘rmalab о‘suvchi 
о‘simliklarga bо‘linadi. О‘tsimon о‘simliklar ovqatlanishiga qarab: 
aftotrof, simbiotrof, yarim parazitlar, parazitlar va xasharotxо‘r 
о‘simliklarga bо‘linadi. Kо‘p yillik о‘tsimon va butacha 
о‘simliklarning yer ostki organlariga qarab: ildizpoyali, tugunakli, 
piyozboshli, kaudeks hosil qiluvchilarga bо‘linadi. 
О‘tsimon о‘simliklarning klassifikasiyasi. Bu tizimga kо‘p yillik о‘t 
о‘simliklar gemikriptofit va geofitlar kiradi: 
1) О‘q ildizli (kaudeksli) о‘simliklar. Yaxshi rivojlangan, 
jamg‘aruvchi, tuproq qatlamlariga chuqur kirib boruvchi ildizlarga ega 
bо‘lgan о‘simliklar. Kaudeksning shoxlanishiga qarab bir boshli, kо‘p 
boshli bо‘lishi mumkin (beda, miya). 
2) Popuk ildizli о‘simliklar. Asosiy ildizi bо‘lmaydi. Qо‘shimcha 
ildizlari yо‘g‘on jamg‘aruvchi, buralib zich joylashgan ildizlar hosil 
qiluvchi о‘simliklar. Poyasi kalta bо‘g‘im oraliqlari qisqa (zubturum, 
ayiqtovon va boshqalar). 
325

---

3) Qisqa yer osti – ildizpoyali о‘simliklar. Kо‘p yillik о‘simliklar 
qо‘shimcha ildizlari hisobiga yashaydi. Lekin yer ostki ildiz poyasi 
yaxshi rivojlangan – kо‘p yillik, bо‘g‘im oraliqlari qisqa (ildiz poyasi 
– epigeogen – yer ustida paydo bо‘ladi) gulsapsar va boshqalar. 
4) Uzunerostipoyali о‘simliklar – gipogen ildizpoyali о‘simliklar 
ya’ni ildiz poyasi yerostida hosil bо‘ladi. Gumoy, miya va boshqalar. 
Ildizlari qо‘shimcha ildiz tipida. 
5) Zich tup hosil qiluvchi о‘simliklar – ildizpoyalari qisqa, zich 
kо‘p sonli qо‘shimcha ildizlar hosil qiluvchi kо‘p yillik bir pallali 
о‘simliklar.