G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

95-rasm. Kurtakdan novdalarning hosil bo’lishi: 
1 – marjon o’simligi kurtagining o’sish va rivojlanishi, 2 – Na’matak,
3 – Siren, 4-5 – Zarang o’simligining novdasining o’sishi, 6 - yetuk 
Zarang novdasining kurtak xalqasi. Shartli belgilar: BA – barg asosi, 
BCH – barg choki; KX – kurtak xalqasi, Q – qobiq.
Q 
BCH 
Q 
BCH 
BA 
KX 
BCH 
Q 
BCH 
184

---

Kurtaklar va tо‘ldiruvchi novdalar.
Bir oz tinimda bо‘lib, 
sо‘ngra yana yangi yillik elementar novdalarni hosil qiluvchi 
kurtaklarni qishlovchi yoki tinimdagi kurtaklar deyiladi. Bunday 
kurtaklar kо‘p yillik daraxtsimon va о‘t о‘simliklarda paydo bо‘lib, 
tupning kо‘p yilligini ta’minlaydi. Bu kurtaklar kelib chiqishi 
bо‘yicha ekzogen (uchki, yonbarg qо‘ltig‘ida) va endogen 
(qо‘shimcha) bо‘lishi mumkin (96-rasm). 
Agar yon kurtaklar tinim davriga о‘tmasdan о‘zi paydo bо‘lgan 
novda bilan barovar о‘sib doimo yangi organlarni hosil qilib tursa 
bunday kurtaklarni tо‘ldiruvchi kurtaklar deyiladi. Paydo bо‘lgan 
novda juda tez о‘sadi, kо‘p barg hosil qiladi, ba’zida bunday 
novdalarda tо‘pgullar soni kо‘payadi, urug‘ mahsuldorligi oshadi. О‘t 
о‘simliklarda bunday yon novdalar, asosiy novda bilan barovar о‘sib, 
baravariga quriydi.
Tinimdagi kurtaklar.
Tinimdagi kurtaklar daraxt, buta va kо‘p 
yillik о‘t о‘simliklariga xos. Bunday kurtaklar kelib chiqishi bо‘yicha 
barg qо‘ltig‘ida yoki qо‘shimcha bо‘lishi mumkin. Bu kurtaklar 
kо‘pincha harakatga kelmasdan kо‘p yillar davomida uyquda bо‘ladi, 
ba’zida umuman harakatga kelmaydi. Novda va ildizlari bilan о‘lib 
ketadi. Bu kurtaklar kо‘p yillar davomida hayotchanligini saqlaydi. 
Tinimdagi kurtaklarning harakatga kelishiga daraxtlarning 
zararlanishi, chopilishi, kesilishi yoki poyaning qarishi, asosiy 
kurtaklarning zararlanishi sabab bо‘ladi. Ba’zida kо‘p yillik 
daraxtlarning tanalarida tinimdagi kurtaklar о‘sib yosh novdalarni 
hosil qiladi. Buning biologik ahamiyati shundaki, daraxtlar yosharadi, 
novdalar tizimi paydo bо‘ladi (eman, terak, tollarda). Ninabargli 
daraxtlarda bunday xodisalar yuz bermaydi.
185

---