G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

125-rasm. Gulning tuzilishi: 
 
I – tо‘liq gul bir urug‘chi va kо‘p changchili gul, II – ikki urug‘chi va 
changchili tо‘liq gul, III – gulning alohida qismlari: 1 – gul о‘rni, 2 – gulkosa 
bargi, 3 – gultojbarglari, 4 – changchisi, 5 – urug‘chi.
 
242

---

Gulning formulasi va diagrammasi
. Gullarni qisqacha 
xarakterlash uchun formulasi yoziladi. Bu vaqtda asosan gulning 
simmetriyaligiga, qatorlar soniga, qismlarning soniga ahamiyat 
beriladi:
Сa
(Calyx) – gulkosa, 
Сo
(Corolla)–gultoj, 
R 
(Perigonium) – oddiy 
gulqо‘rg‘on, 
A 
(Androeceum) 
– 
androsey 
(changchilar), 
G
(Gynoeceum) – genesiy, urug‘chi, G
(2)
–
ustki tugunchali va G
(2)
– 
ostki tugunchali gul bо‘ladi, ♀ –ayrim jinsli (bir jinsli) urg‘ochi gul, 
♂–ayrim jinsli (bir jinsli) erkak gul, *– aktinomorf gul, ↑↓– zigomorf 
gul, ( ) – gulning qismlari birikib о‘sganda, ∞ –gulning qismlarn 10 
tadan kо‘p bо‘lganda, cheksizlik belgisi qо‘yiladi (126-128 rasmlar). 
Gul formulasi:

Сa
5 
Co
5 
A∞ G∞ (ayiqtavon); Ca
2+2 
Co
4
A
2+4
G
(2)
(surepka) 
Gul qismlarining joylashishi.
Yopiq urug‘li о‘simliklarning guli 
besh yoki tо‘rt doirali gul hisoblanadi. Besh doirali gul 
pentatsiklli
(yunon. penta – besh) va tо‘rt doirali 
tetratsiklli
(yunon. tetra – tо‘rt) 
gul deb ataladi. Pentatsiklli gullar piyozdoshlar, loladoshlar, 
chinniguldoshlar, geranguldoshlar, bereyekdoshlar va boshqa oilalarda 
uchraydi. Tetratsiklli gullarga savsardoshlar, labguldoshlar, 
gavzabondoshlar, ituzumdoshlar va boshqa oilalarning guli misol 
bо‘ladi.
 
Gul qismlari gul о‘rnida har xil bо‘lishi mumkin. Masalan, 
birpallali о‘simliklarda kо‘pincha uch a’zoli, kamdan kam ikki va tо‘rt 
a’zoli gullar – butguldoshlar, kо‘knoridoshlar oilalarida uchraydi. 
Kо‘pmevali о‘simliklardan magnoliyadoshlar, ayiqtovondoshlarning 
hamma gul qismlari bir-biriga juda zich taqaladi va gul о‘rnida halqa 
(doira) shaklida yoki navbatlashib joylashadi. Bunday gullarda, 
gulqо‘rg‘onning changchilari va urug‘chilari noaniq, ba’zan juda kо‘p 
bо‘ladi. Shuning uchun ham bunday gullar