G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I

1.1.Geodeziya fani , boshqa fanlar bilan bog`liqligi va vazifalari
Geodeziya fani -Yerni shakli va kattaligini o’rganishda, geodeziko`lchash 
asboblari(teodolit, ruletka, nivelir va boshqa o`lchash asboblari) yordamida yer 
yuzida joylashgan nuqtalarninisbiy balandliklarini, bir-biriga nisbatan o’rnini 
aniqlashda, yer yuzini plan, xarita, profilini tuzishda,temir yo`llarni,avtomobil 
yo`llarini, muhandislik inshoot va binolarni barpo qilishda,bajariladigan o’lchashlar 
nazariyasi va amaliyoti haqidagi fanlardan asosiysi bo`lib hisoblaniladi.Shu bilan 
birga geodeziya Yerning geometrik shaklini ,tuzilishini, yer yuzasida ma'lum 
tartibda olingan nuqtalarning koordinatalari va shu nuqtalarning balandliklarini 
qabul qilingan tizimda (sistemada) aniqlash, turli ilmiy-amaliy maqsadlar uchun 
zarur bo‘lgan geodezik ishlarni bajarish usullarini o‘rganish bilan shug‘ullanuvchi 
asosiy fanlardan biridir.
 
Geodeziya fanini asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: 
1) yer yuzasini gorizontal,vertikal harakati, okean, dengiz suvi sathining bir-biridan 
farqini va “Yer qutbining” o`zgarishini aniqlash 
2) quyosh sistemasidagi planetalarning xarita va planlarini tuzish 
3) quyosh sistemasidagi palnetalarning shakli va kattaligini aniqlash 
4) yer va Quyosh sistemasining boshqa sistemalardagi nuqtalarini yagona 
koordinatalarini aniqlash 
5) tabiiy resurslarni o`zlashtirishda geodezik ishlarni bajarish 
6) mamlakat mudofaa qobiliyatini oshirishda geodezik ishlarni bajarish. 
Geodezik ishlarda-asosan geodezik o`lchashlar amalga oshiradi.Bunda xilma-
xil 
geodezik 
asboblar 
ishlatiladi.Umuman, 
o`lchash 
ishlarini 
tashkil 
qilish,o`lchashlarda ishlatiladigan asboblarni o`rganish va ular bilan ishlash 
geodeziyaning vazifasiga kiradi. 
Yerning sun’iy yo’ldoshlarini geodezik maqsadlarda kuzatishda, geodezik 
tayanch shoxobchalarini barpo etishda, yer yuzidagi nuqtalarning geografik 
koordinatalarini aniqlashda geodeziya astronomiya faniga tayanadi. Yerning 

---

6 
shaklini o’rganishda va kattaligini aniqlashda geodeziya gravimetriya, geologiya, 
geofizika va boshqa fanlarga oid ma’lumotlardan foydalanadi. Biror hududni 
topografik kartada geografik jihatdan to’g’ri tasvirlash uchun hududning geografik 
landshaftini o’rganishi, buning uchun esa geografiya, geomorfologiya va boshqa 
fanlarning asoslarini bilishi zarur. Ma’lumki geodezik o’lchash natijalari matematik 
jihatdan analiz qilinadi va qayta ishlab chiqiladi. Bunda geodeziya matematika 
faniga tayanadi. Geodezik asboblarni yaratishda fizika, mexanika, elektronika va 
boshqa fanlar sohasida erishilgan yutuqlardan foydalaniladi va hokazo. Shu 
aytilganlardan ma’lum bo’lishicha, geodeziya juda ko’p fanlar, jumladan, 
astronomiya, matematika, fizika, elektronika, geografiya, geologiya va boshqa 
fanlar bilan uzviy bog’liq bo’lib, o’z faoliyatida bu fanlar taraqqiyotidan keng 
foydalanadi. O’z navbatida boshqa fanlar geodeziya fani yutuqlaridan foydalanadi. 
Masalan, Yerning shakli va kattaligi to’g’risidagi ma’lumotlar astronomiya, 
geografiya, geologiya va boshqa fanlar uchun juda ham kerakdir.