G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I

9.4-rasm.Nisbiy 
balandlikni o`lchash 

---

135 
d)
Asbob ikki nuqta orasiga o’rnatilganligidan yer egriligining va atmosfera 
refraksiyasining ta`siri juda kamayadi.
e)
Asbob nivelirlanayotgan ikki nuqtaning qoq o’rtasiga o’rnatilganda asbob 
vizir o’qining gorizontal emasligi natijasida ro’y beradigan xatoning ta`siri 
bo’lmaydi. Bu o’rtadan nivelirlashning asosiy afzalligi bo’lib hisoblanadi.
O’lchov asboblarining ishidagi xatoni butunlay yo’qotib bo’lbaganligi singari, 
qanchalik sinchiklab tekshirilmasin, nivelirning vizir o’qini ham mutloq gorizontal 
holatga keltirib bo’lmaydi. Shu tufayli oldinga nivelirlashda reykadan (
b)
sanoq 
emas, balki sal noto’g’riroq sanoq: 
b`
=
 b+∆ 
olinishi mumkin (9.4-rasm, 
a
) bu xato 
nisbiy balandlikni aniqlash natijasiga ta`sir qiladi. Oldinga nivelirlashda xato (∆) ni 
yo’qotib bo’lmaydi. 
O’rtadan nivelirlashda o’lchash natijasiga bu xato deyarli ta`sir etmaydi. 
Masalan: qarash trubasi orqadagi reykaga vizirlanib sanoq olinganda ro’y bergan 
xato tufayli 
a
sanoq o’rniga (
a`=a+∆)
sanoq, oldindagi reykaga qarab sanoq 
olinganda esa (
b)
o’rniga (
b`=b+∆) 
sanoq olinadi (9.4-rasm, 
b
). shu sanoqlardan 
nisbiy balandlik hisoblab chiqariladi: 
h=a`-b
(
9.7
) 
(a`)
va (
b) 
lar o’rniga ularning qiymatlari qo’yilsa
h=(a+∆)-(b+∆) 
bundan 
h=a+∆-b-∆
yoki 
h=a-b
(9.8) 
Shunday qilib, o’rtadan nivelirlashda asbobning vizir o’qi aniq gorizontal 
bo’lmaganligi sababli reykadan olingan sanoqdagi xato bir-biriga teng bo’ldi, ya`ni 
har ikkala reykadan olingan sanoqlar bir xil miqdorda o’zgaradi. Natijda ikki nuqta 
orasidagi nisbiy balandlik to’g’ri aniqlanadi.