G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I

7.6-rasm. 
Reyka 
 
7.7-rasm. 
Zamonaviy 
reyka 

---

89 
Demak, masofa D=21,3×100=21,3 m. 
Dalnomer iplarining reykaning kesib o’tgan joyidan sanoq olish yo’li bilan 
ham masofani aniqlash mumkin. Masalan: dalnomerning ustki ipi (aa) reykadagi 100 
raqamini, pastki ipi (bb) esa 313 raqamini kesib o’tgan; bularning ayirmasiba’zan 
dalnomerlarning bir ipini reykaning uchiga to’g’rilaganda ham ikkinchi ipidan sanoq 
olib bo’lmaydi; reykaning pastki qismini joyning reyefi, butalar va boshqa narsalar 
to’sib qolganda shunday bo’lishi mumkin. Bu holda dalnomerning o’rta ipidan va 
biror chetki ipidan sanoq olinib, sanoqlar ayirmasi ikkiga ko’paytiriladi.
Uzoq masofani dalnomer bilan o’lchashda santimetrlarga bo’lingan 
reykalardan sanoq olish ancha qiyin. 
Shuning uchun ipli dalnomer bilan 
masofani o’lchashda ishlatiladigan 
reykalarning bo’laklari 2 sm, 5 sm yoki 
10 
sm 
qilib 
olinadi. 
Shunday 
reykalardan 
biri 
7.7-rasmda 
ko’rsatilgan. Yuqoridagi hollarda 
masofani dalnomer bilan o’lchashda
asbobning vizir o’qi bilan reyka 
tekisligi 
bir-biriga 
nisbatan 
perpendikulyar joylashgan deb faraz qilingan.Lekin qiya masofalarni o’lchashda 
asbobning vizir o’qi oc (7.8-rasm) bilan reyka tekisligi MN o’zaro perpendikulyar 
joylashmaydi. Bu holda reykadan olingan sanoq l’ emas, balki l gat eng bo’lib, 
quyidagi formula bilan hisoblab chiqariladi: 
l
′
= l cos α
Dalnomer bilan o’lchangan qiya masofa quyidagi formula bo’yicha topiladi: 
D = kl cos α (7.18)
Masofaning gorizontal proyeksiyasi mana bu formula bilan aniqlanadi: 
d = kl cos
2
α (7.19)
O’lchangan masofaning gorizontal proyeksiyasi masofa va qiyalik burchagiga 
qarab, maxsus jadvallardan bevosita olinadi.