G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I

 
13.9. Shaxta lentasi yordamida balandlik uzatish 
Yuqori sifatli po‘latdan tayyorlanadigan shaxta lentalari 100, 200, 400, va 1000 
m ham bo‘lishi mumkin. Ular ruletka barabaniga o‘ralgan bo‘ladi. Ruletka tasmasi 
blok orqali o‘tkazilib uchiga 5 kg yaqin yuk ilinib stvolga tushiriladi (13.15-rasm). 
Gorizontda yuk ishchi yukga almashtiriladi. Yer yuzasida va gorizontda nivelir 
o‘rnatiladi va R
p
, R
sh
ga reperlarga nivelir reykalari o‘rnatiladi. So‘ngra lentaga 
millimetrli lineyka qo‘yib N
p
va N
sh
sanoqni lentadan va n
p
, n
sh
lineykadan olinadi. 
U holda asbob gorizonti bo‘yicha lentadan olingan sanoq N
p
+n
p
, va N
sh
+n
sh
bo‘ladi. 
Reykadan olingan sanoqlar 
p
a
va 
sh
a
lentadan sanoq xatolikni kamaytirish 
maqsadida yer yuzasida va gorizontda yo‘qoridan berilgan signal bo‘yicha bir 
vaqtda olinishi kerak. O’lchash vaqtida shuningdek yer yuzasidagi t
p
, temperatura 
va gorizontdagi temperatura t
sh
o‘lchanadi. 

---

243 
13.15-rasm
. 
Shaxta lentasi yordamida balandlik uzatish sxemasi
. 
Shaxtadagi R
sh
reperning balandlik qiymati Z
sh
quyidagicha topiladi: 
Z
Z
Z
n
sh

+
=
; 
(
)
(
) (
)
4
3
2
1
l
l
l
l
a
a
n
N
n
N
Z
n
sh
sh
sh
p
p

+

+

+

+
−
+
+
−
+
=

; 
Bu yerda 
1
l

- lentani kompararlash uchun tuzatma; 
2
l

- lentaning issiqlikda 
kengayishi uchun tuzatma; 
3
l

- kompararlash da va o‘lchashda ilingan yukning 
og‘irligi farqi sababli lentani cho‘zilganligiga tuzatma; 
4
l

- lentaning o‘z 
og‘irligida cho‘zilganligi uchun tuzatma;
1
l

tuzatma lentaning pasportidan olinadi;
2
l

tuzatma quyidagicha hisoblanadi: 
(
)
0
2
t
t
l
l
−
=


; 
bu yerda 

- lentaning chiziqli kengayish koefitsienti po‘lat uchun 
(
)
0001
,
0
=

; 
l
- 
o‘lchov o‘tkazilayotgan lenta qismi 
sh
p
N
N
l
−
=
, m; 
(
)
sh
p
t
t
t
+
=
5
,
0
- stvoldagi 
o‘rtacha temperatura. 
0
t
- ruletkani kompararlash davridagi temperatura. 
3
l

- 
tuzatma Guk qonuniga binoan
(
)
F
Q
Q
l
l
6
0
3
10
2

−
=

; 
bu yerda Q – ishchi yuk massasi, kg; Q
0
– kompararlashdagi yuk massasi 
(pasportdan), kg; F – lentaning kundalang kesim yuzasi, pasportdan olinadi, sm
2
.

---

244 
Tuzatma
6
2
4
10
5

=

l
l
; 
O’lchash va yordamchi ishlar olti kishidan iborat brigada yordami bilan 
bajariladi.