G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I



Download 6,42 Mb.
Pdf ko'rish
bet116/203
Sana19.05.2023
Hajmi6,42 Mb.
#941315
1   ...   112   113   114   115   116   117   118   119   ...   203
Bog'liq
O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

 
Tayanch so’zlar: 
syomka, taxeometr, o’lchash, nisbiy balandlik,
relef,teodolit, reyka, gorizontal, o’lchash, teodolit, plan,absolyut balandlik, 
nivelir,dalnomer, svetodalnomer, electron taxeometr. 
Nazorat savollari: 
1.Tasvirga olish ishlari qanaqa maqsadlarda va qayerlarda olib boriladi? 
2. Tasvirga olish davrida qanaqa o’lchash asboblaridan foydalaniladi? 
3. Teodolit yordamida qanaqa tasvir hosil bo’ladi? 
4. Nisbiy balandlik nima? 
5. Absolyut balandlik nima? 


178 
11-BOB.GLOBAL NAVIGATSIYALI YER SUNIY YO‘LDOSH 
SISTEMALARIDAN(TIZIMLARIDAN) GEODEZIK MAQSADLARDA 
FOYDALANISH 
11.1. Sun'iy yo‘ldosh navigatsiya GPSva GLONASS sistemalari
Insonni kopdan ber qiziqtirib kelayotgan muammolardan biri, bu o‘zini yer 
planetasini qaysi joyida turganini aniqlashdan iborat bo‘lgan. Kishi o‘z atrofini o‘rab 
olgan obyektlarga nisbatan turgan o‘rnini osongina aniqlab olishi mumkin. Bordiyu 
atrofda bunday obyektlar bo`lmasa, hammayoq bo‘m-bo‘sh cho‘l yoki bepoyon 
okean sathi bo‘lsachi? Ko‘p asrlar davomida bu muammoni Quyosh va 
yulduzlardan foydalanib yechib kelingan. Shu jumladan geodezistlar, geologlar va 
boshqalar geodezik tayanch punktlardan foydalanib kelishgan, ulardan boshlab 
o‘lchashlar olib borilgan yoki yo‘llar aniqlangan. Bu usullardan foydalanish imkoni 
har doim bo‘lavermaydi. Masalan; Quyosh va yulduzlar bulutli ob-havoda 
ko‘rinmaydi. Joyda bajariladigan aniq o‘lchashlardan foydalanish ko‘p vaqt va 
mehnat talab qiladi va har doim maqsadga to‘la erishish imkoni bo‘lmaydi. 1970 
yillar boshida GPS yangi loyihasi taqdim etildi va unga ko‘ra kishi o‘z turgan o‘rnini 
yer yuzasini xoxlagan nuqtasida, xoxlagan vaqtda, har qanday ob-havo sharoitida 
yuqori aniqlikda aniqlash imkoniga ega bo‘ldi.
Hozirgi vaqtda geodezik o‘lchashlarda sun'iy yo‘ldosh navigatsiya sistemalari 
keng qo‘llanilmoqda. Bu sistemalar kosmik va yer usti mexanik vositalar 
kompleksidan, yer sferoidi sirtidagi ob'yekt o‘rnini aniqlash uchun dastur ta'minoti 
va texnologiyasidan iborat. Sun'iy yo‘ldosh navigatsiya sistemalirini katta 
hududlarda topografik s'yomkalarni bajarish uchun planli-balandlik asosni 
rivojlantirishda qo‘llash maqsadga muvofiq. GPS to‘la tarkibi quyidagi uchta 
segmentlardan iborat:

kosmik segment - ma'lum orbita bo‘yicha yerni aylanib uchadigan 
sun'iy yo‘ldoshlar;

boshqarish segmenti - yo‘ldoshlar uchishini boshqarish uchun zarur 
ekvatorga yaqin joylashgan stansiyalar; 


179 

foydalanuvchilar segmenti - GPS signalini qabul qiluvchi har qanday 
foydalanuvchi kishi. 
GPS sistemasida (AQSH) kosmik segment 24 ta sun'iy yo‘ldoshlardan tashkil 
topib, ular 6 ta orbitalar bo‘yicha xar birida 4 tadan bo‘linib taqriban 20200 km 
balandlikda yerni har 12 soatda bir marta aylanib chiqadi. (98.a- rasm). 
GLONASS sistemasida Rossiya 24 ta yo‘ldosh uchta eliptik orbitalarni har 
birida 8 tadan joylashtirilgan (98,b-rasm), orbitalar balandligi 19100 km ga yaqin va 
ular ekvator tekisligidan 64,8 gradusga og‘adi. Orbitalar parametrlarini bunday 
tanlangani uzoq muddat davomida yo‘ldoshlar o‘zaro joylashishi holatini o‘zgarmas 
bo‘lishini ta’minlaydi.
a) 
b) 

Download 6,42 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   112   113   114   115   116   117   118   119   ...   203




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish