G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I


-rasm. Orbitalarni aylanishi sxemasi



Download 6,42 Mb.
Pdf ko'rish
bet118/203
Sana19.05.2023
Hajmi6,42 Mb.
#941315
1   ...   114   115   116   117   118   119   120   121   ...   203
Bog'liq
O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

 
11.2-rasm. Orbitalarni aylanishi sxemasi
 


182 
Priyomniklar birinchi klass-koordinatalarni tez navigatsiyali aniqlovchi, 
ikkinchi klass-harakatdagi obyektlar o‘rnini aniqlovchi va uchinchi klass - geodezik 
masalalar uchun qo‘llaniladiganlarga bo‘linadi. 
Geodezik priyomniklarda ko‘p kanallik blok mavjud, u birdaniga bir nechta 
yo‘ldoshlar (12 tadan ortiq) signallarni kuzatishni ta'minlaydi.Bunday priyomniklar 
alohida yoki qo‘shma bloklar ko‘rinishida bo‘lib, antenna, kontrolerlar(kichik 
EHM) va akkumulyatordan tashkil topadi. Ayrim priyomniklar tarkibida 
radiomodem (aloqa uchun) bo‘ladi. 
GPS va GLONASS Grinvich fazoviy to‘g‘ri burchakli geotsentrik 
koordinatalar sistemasida ishlaydi. Koordinatalar bosh nuqtasi Yer masasining 
markazida joylashgan. (Z) o‘qi Xalqaro shartli boshlang‘ich deb qabul qilingan, 
1900-1905 yillar uchun qutb o‘rniga to‘g‘ri keluvchi yerning o‘rtacha shartli 
qutbiga yo‘naltirilgan. (X) o‘qi ekvator tekisligini grinvich meridiani tekisligi bilan 
kesishish nuqtasiga qarab, U o‘qi esa ekvator tekisligida koordinatalar sistemasini 
o‘nggacha to‘ldiradi. GPS va GLONASS koordinatalar sistemalari bir-biriga 
bog‘lanmagan xolda aniqlangan va o‘zaro quyidagicha farqqiladi: GPS sistemasi 
WGS-84 (Jaxon geodezik sistemasi, 1984,) koordinatalar sistemasida, GLONASS 
esa PZ-90(Yerning Parametrlari, 1990) koordinatalar sistemasida ishlaydi. Bu 
sistemalar har xil ellipsoidlarga asoslangan, ularning parametrlari quyidagi 11.1-
jadvalda berilgan. 
11.1-jadval 
Koordinatalar sistemasi 
Katta yarim o‘q, a, m Siqilish koeffitsiyenti, α 
WGS-84 
6 378 137 
1:298,257223563 
PZ-90 
6 378 136 
1:298,257839303 
11.2. Sun'iy yo‘ldosh GPS priyomniklari 
Hozirgi kundagi kosmik navigatsiya priyomniklarini juda ko‘p xillari mavjud 
bo‘lib, ularni funksional vazifalariga qarab quyidagi guruhlarga bo‘lish mumkin: 

navigatsiya priyomniklari; 


183 

harbiy maqsadlardagi priyomniklar; 

kartografiya va geoaxborot tizimlari (GAT) uchun mo‘ljallangan 
priyomniklar; 

geodezik priyomniklar. 
O‘zini texnik ko‘rsatkichlari bo‘yicha qabul qiladigan kodlariga qarab 
priyomniklar quyidagilarga bo‘linadi: 

selektiv kod
ni qabul qiluvchi; 

selektiv kod va 
chastotadagi signal fazasini qabul qiluvchi; 

selektiv kod va
vа 
chastotali signallar fazasini qabul qiluvchi; 

selektiv kod, - kod va , chastotali signal fazasini qabul qiluvchi. 
Navigatsiya priyomniklari selektiv kodni qabul qilishni ta'minlaydi. Bunda 
obyekt koordinatalarini aniqlash xatosi 150 - 200 metrni tashkil qiladi.Harbiy 
priyomniklar 
- kodni qabul qilish imkoniga ega va hamma diapozonlarda 
ishlashni ta'minlay oladi. Obyekt koordinatalarini aniqlash xatosi 10-20 metrga teng. 
GAT priyomniklari signal fazasini, odatda, bitta chastotali o‘lchashga 
mo‘ljallangan va koordinatalarni 1 - 5 metr xatolik bilan aniqlashni ta'minlaydi. 
Geodezik priyomniklar signal fazasini, odatda, bitta chastotali o‘lchashga 
mo‘ljallangan. Bunda ular birdaniga bitta chastotali va ikki chastotali signallar bilan 
ishlashi mumkin. Bu priyomniklar nuqtalar koordinatalarini 1 - 2 santimetr xatolik 
bilan aniqlash imkonini beradi.GPS priyomniklari konstruktiv xususiyatlariga qarab 
bitta kanalli, ikki va to‘rt kanalli priyomniklarga bo‘linadi. 
Bitta kanalli priyomniklarda oddiy o‘lchashlarni bajarish uchun birin -ketin 
to‘rtta sun'iy yo‘ldoshlarni kuzatib, ulargacha bo‘lgan masofalarni ketma - ket 
aniqlashga to‘g‘ri keladi, bunda 2 sekunddan 30 sekundgacha vaqt sarflanadi. Bu 
priyomniklarni kamchiligi, ular o‘rnatilgan obyekt harakatda bo‘lsa yo‘ldoshni 
kuzatish imkoni bo‘lmaydi, chunki bunda o‘lchashlar aniqligi pasayib ketadi. 
Bundan tashqari priyomnik yo‘ldoshdan ma'lumotni qabul qilish vaqtida obyekt 
o‘rnini aniqlashga imkon bo‘lmaydi, chunki bu vaqtda (30 sekund) yo‘ldoshdan 
olingan signalni ishlab chiqish bilan priyomnik band bo‘ladi. 
(
)
A
C
1
L
1
L
2
L
P


184 
Yuqorida aytilgan kamchiliklarni bartaraf etish uchun ikki kanalli 
priyomniklar qo‘llanadi. Bunda bitta kanal qabul qilgan signallarni ishlab chiqish 
bilan band bo‘lsa, ikkinchisi navbatdagi yo‘ldosh bilan radioaloqa bog‘lab 
o‘lchashni amalga oshiradi. Birinchi kanal ma'lumotlarni ishlab chiqishni tugatib 
navbatdagi yo‘ldosh bilan aloqa bog‘lab o‘lchashga tushadi, ikkinchi esa qabul 
qilingan signallarni ishlab chiqishga o‘tadi va h.k.
Ikki kanalli priyomniklarda, o‘rnatilgan soatlarni yurish xatosini bartaraf 
etuvchi hisoblash algoritmlari foydalanadi.Bu priyomniklarning kamchiligi - bitta 
kanalli priyomnik-lardan qiymat va ko‘p elektr energiyasini sarflaydi. 
Parallel (to‘xtovsiz) kuzatuvchi priyomniklar birdaniga 4 ta va undan ortiq 
sun'iy yo‘ldoshlarni kuzatishga moslangan bo‘lib ular bir onda ob'yekt 
koordinatalari va tezligini beradi. Bu esa yuqori dinamikali ob'yektlar o‘rnini yuqori 
daraja aniqlikda topish imkonini beradi. 
GPS primnik to‘rtta asosiy modullarni o‘z ichiga oladi: energiya ta'minlash 
bloki, boshqarish moduli, antenna moduli va qabul qiluvchi modul.Energiya 
ta'minlash bloki priyomnik komplektiga kiruvchi akkumulyator batareyalardan 
tashkil topadi.Boshqarish moduli priyomnik tartibini belgilash va boshlang‘ich 
parametrlarni kiritish uchun xizmat qiladi. U o‘z ichiga boshqarish pulti (ish rejimi 
va boshlang‘ich ma'lumotlarni kiritishni ta'minlaydi) va displey (qiziqtiradigan 
ma'lumotlarni ko‘z bilan kuzatish uchun) ni oladi. Boshqarish moduli antenna va 
qabul qilish modullari bilan bevosita bog‘langan. 
Antenna moduli antennani qaratish diagrammasini boshqarish va signallarni 
kuchaytirish moslamalaridan tashkil topadi. U sun'iy yo‘ldoshlar signallarini qidirib 
topish va qabul qilish, ularni kuchaytirish va qabul qilish moduliga uzatishni 
ta'minlaydi. Qabul qilish modulini ishlashi yo‘ldosh generatori ishlashi bilan 
sinxronlashtirilgan kvars generatori, signallarni ishlab chiqish protsessori, 
mikroprotsessor va yodda tutuvchidan iborat. Antennani kuchaytiruvchisidan 
signallar ularni ishlab chiqish protsessoriga uzatiladi, bu yerda signallar tanilib 
ularni parametrlari mikroprotsessorga uzatiladi. Mikroprotsessor “psevdo 
uzoqliklar”, priyomnik soatiga tuzatmalar va berilgan koordinatalar sistemasida 


185 
priyomnikni mutloq koordinatalarini hisoblashni amalga oshiradi. Olingan 
qiymatlar qabul qiluvchi modul yodiga tushiriladi, u yerdan boshqarish pultidan 
berilgan topshiriq (komanda) bo‘yicha displey ekranida ko‘rinadi yoki tashqi 
yodlovchi moslamasiga yoziladi.
GPS priyomnigi jihozlari komplektining umumiy ko‘rinishi 11.3-rasmda 
berilgan. Priyomniklarni asosiy tavsiflari va tiplari 11.1-jadvalda keltirilgan. 
Yuqori aniq geodezik priyomniklar amalda chiziqlarni o‘lchash aniqligini 
quyidagi darajada 
ta'minlay oladi, bu yerda 
- asos (baza) 
chiziqning uzunligi (5 - 10 km). 

Download 6,42 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   114   115   116   117   118   119   120   121   ...   203




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish