G niyozov, M. Ahmedova pedagogika tarixidan seminar mashg

FAOLIYATI. UNING «QUTADG‘U BILIG»
YASARIDA TA’LIM VA AXLOQ MASALALARI
Reja:
1. Yusuf Xos Hojibning hayoti va faoliyati «Qutadg‘u bilig» 
asarining yaratilishi.
2. Asarning asosiy mazmuni.
3. Asarda ilgari surilgan aqliy, axloqiy tarbiya masalalari.
4. «Qutadg'u bilig» asarining ilmiy, ta’limiy-axloqiy ahamiyati.
Yusuf Xos Hojib turk dunyosi milliy uyg‘onish davrining 
eng yirik mutafakkirlaridan biridir. Uning Sharq ijtimoiy-siyosiy, 
axloqiy-ta’limiy hamda badiiy tafakkuri taraqqiyotiga qo‘shgan 
hissasi beqiyos. Alloma adibning pedagogik qarashlari xam bu 
sohadagi ulkan merosdir. Ular tarixiy ahamiyati bilangina ernr.r-,
{A. Irisov.
Abu Ali ibn Sino hayoti va ijodiy merosi. — Т.: Fan, 1980. — 160-bet.
34

---

bugungi kunimizga xizmat qilishi jihatidan ham z o 'r aham iyat 
kasb etadi.
Yusuf Xos Hojib XI asrda - qoraxoniylar davrida yashab ijod 
etgan. Adib haqidagi m a’lumotlar uning hozircha topilgan yagona 
asari «Kutadg‘u-bilig» («Saodatga yo‘llovchi bilim»)da mavjud.
Asarda keltirilishicha, Yusuf Xos Hojibning tug‘ilgan joyi 
K o‘z urdu (hozirgi Bolasog‘un) ekani, turli o‘lkalarga safar qilgani, 
umrining nihoyasida esa Qashqarga kelganligi aytiladi. Demak, Yusuf 
Xos Hojib 1019 milodiy yillarda Bolasog‘unda tug‘ilgan.
Yusuf Xos Hojib «Qutadg‘u bilig» asarini 50 yoshlaridan 
yoza boshlagan. U 6500 bayt — 13000 misradai iborat.
Buyuk mutafakkir asarni yozib tugatgach, uni qoraxoniylar 
hukmdori Tavg'achxonga taqdim etadi. Kitob xonga manzur bo‘lib, 
muallifga Xos Hojiblik (mukarram eshik og‘aci) lavozimini beradi. 
«Qutadg‘u bilig» asari katta shuhrat qozonadi.
Buni bilib qo‘ying!
Yusuf Xos Hojib faylasuf va qomusiy olim sifatida o ‘z asarida 
quyidagi sohalarga oid fikrlarni bayon etadi:
Eslab qoling!
Qutadg‘u bilig - baxt va saodatga eltuvchi 
bilim, ta'Iim degan ma’noni bildiradi.
35

---

Buni bilasizmi?
«Qutadg'u bilig» qator o ‘zbek olimlari tom onidan tadqiq va 
tahlil qilingan.
Yusuf Xos Hojibning «Qutadg‘u bilig» asari pedagogika tarixida 
ta ’limiy-axloqiy usulda yozilgan barcha asarlar uchun tamal toshi 
hisoblanadi. Shoir X asrning o ‘rtalarida tashkil topgan qoraxoniylar 
hukmronligi davrida yashab ijod etgan.
Qoraxoniylar dastlab Sirdaryodan Yettisuvgacha, Shimoliy 
Farg‘ona va butun Sharqiy Turkistonda hukmronligini o ‘rnatgan,
36

---

so‘ng M ovarounnahrning ichki hududlariga kirib borib, Qosh- 
g‘ardan Kaspiygacha bo‘lgan keng maydonda o ‘z davlatini barpo 
etgan edi.
M azkur tarixiy davrda Qoraxoniylar davlatini har tom onlam a 
m ustahkam lash va boshqaruv siyosati ham da t a ’lim -tarbiya 
usullarini yaxshilash uchun N izom — qomus zarur edi.
Ana shu zarurat tufayli «Qutadg‘u bilig» asari yaratildi. Bu 
asarda Qoraxoniylar davlatining idora usullarini yaratish, barcha 
tabaqa, toifalardagi kishilarning huquq va burchlari, jam iyatda 
tutgan o ‘rni, davlatni iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy jihatdan mus­
tahkamlash, fuqarolarning madaniyati, m a’naviyatini kamolotga 
yetkazish masalalari o ‘z ifodasini topgan.
Yusuf Xos Hojibning «Qutadg‘u bilig» asari ta ’limiy-axloqiy 
asar sifatida pedagogika tarixida eng yuqori o ‘rinlarda turadi.
Asar pandnom a uslubida bitilgan, unda aniq bir syujet yo‘q. 
Asarning asosiy g ‘oyasi — to ‘rt qahram onning o 'zaro bahs- 
munozaralari vositasida ochilib boradi. Qahramonlarning nomlari