G‘. N. Mahmudov

start-stop 
tizimi  tizimi  bilan  jihozlangan  avtomobillarda 
AGM akkumulatorlar to‘rt-besh yil ishlab berishi mumkin, oddiy akkumulatorlar 
esa 
start-stop 
rejimida bori-yo‘g‘i 1...2 yil ishlashi mumkin.   
Svikkau  (Germaniya  )  shahridagi  akkumulator  zavodida  ishlab  chiqaril-gan  
AGM  akkumulatori  birinchi  bor  2002  yilda  S  sinfiga  mansub 
Mercedes  Benz 
W220  avtomobiliga  o‘rnatildi.  Hozirgi  kunda  bu  zavod,  faqat 
start-stop 
tizimi 
bilan  jihozlangan  avtomobillar  uchun    Varta  brendi  bilan,      bir  yilda  4  million  
AGM akkumulatorlarni ishlab  chiqarmoqda. Bu zavodda  AGM akkumulatorlarni 
ishlab chiqarish texnologiyasining o‘ziga xos tomonlari quyidagilardan iborat: har 
qanday  boshqa  akkumulator  zavodlari  kabi  buyerda  ham  qo‘rg‘oshin  qotishmali 
quymalar  eritiladi,  ko‘p  tonnali  mikserlarda  aktiv  massa  aralashtiriladi,  plastina 
panjaralari quyiladi yoki qo‘rg‘oshin tasmalaridan to‘rsimon qilib yasaladi.  AGM 
texnologiya  belgilari  paketlarni  yig‘ish 
uchastkasida 
namoyon 
bo‘ladi. 
Avtomatlar,  pasta  surilgan  va  quritilgan 
tayyor  plastinalarni  polietelen  separator-
konvertga  solmaydi,  balki  shisha  toladan 
(1.44-rasm) 
tayyorlangan 
qalin 
ikki 
millimetrli  siyohshimgichga  o‘xshash 
materialga  yo‘rgaklaydi.  Keyin  maxsus 
robotning  “kaftlari”    salfetkalar  pachka-
siga o‘xshash plastinalar paketini ma’lum 
kuch  bilan  siqadi  va  yahlit  qobiqning  
uyachasiga  joylashtiradi.  Agar  plastinalar 
me’yorida  siqilmasa,  AGM  akkumulatori 
o‘rniga  yup-qa  qatlamli  elektrolitli  oddiy 
akkumulator  hosil  bo‘ladi.  Aksincha  - 
plastinalar  qattiqroq  siqilsa  plastinalar 
1.44-rasm. Shisha tolali separatorning 
ko‘rinishi (kattalashtirilgan) 

---

 
64 
yuzasida      elektrolit    tanqisligi  yuzaga  keladi  va  gazlarning  rekombinatsiya 
jarayoni  yaxshi  sodir  bo‘lmaydi.  AGM  batareyalarni  yaxlit  qobi-g‘i  ham  oddiy 
“akkumulator”  polipro-pilenidan  emas,  balki  undan  ancha  mustaxkam  ABC-
plastikdan tayyorlanadi. AGM texnologiyasining  yana bir o‘ziga xos tomoni, uni 
tayyorlash    bosqichma  –bos-qich,  ma’lum  tannafuslar  bilan    amalga  oshi-riladi. 
Sababi  –  shisha  tolalarga  elektrolitni  yaxshiroq  va  to‘laroq  singishiga  imkon 
berish.  
Quyuqlashtirilgan  elektrolitli  akkumulatorlarning  yana  bir  turi-  gelli  akku-
mulatorlar  (GEL-  Gel  Electrolite).  Suyuq  elektrolitga  kremniy  ikki  oksidi  (SiO
2
) 
asosidagi  modda  (silikogel,  alyumogel)  qo‘shiladi,  natijada  quyuqligi  jele 
darajasida  bo‘lgan  quyuq  massa  hosil  bo‘ladi.  Shu  massa  bilan  akkumulator 
ichidagi  elektrodlar  orasidagi  bo‘shliq  to‘ldiriladi.  Kimyoviy  reaktsiyalar  sodir 
bo‘lish jara-yonlarida  elektrolit   qatlamlarida ko‘p sonli gaz pufakchalari yuzaga 
keladi. Bu g‘ovak va kavaklarda vodorod va kislorod malekulalari birikadi, ya’ni 
gaz  rekom-binatsiyasi  sodir  bo‘ladi.  AGM  texnologiyasiga  nisbatan  GEL 
akkumulatorlari chuqur razryad holidan tiklanishi tezroq tiklanadi. Ular sig‘imini 
deyarli  yo‘qotmasdan  1000  sikldan  ortiq    chuqur    razryadga  chidaydi.  Ularning 
asosiy kamchiligi-hozircha narhi ancha baland. 
 
Mutlaqo  xizmat  ko‘rsatilmaydigan  qo‘rg‘oshin-kislotali  akkumulator 
yaratish, musbat elektrodlardan ajralib chiqadigan gazni manfiy elektrod yuzasiga 
singdirish  usullarini  (ya’ni kislorod siklining amalga oshishi)  ishlab chiqish bilan 
bog‘liq. Buning uchun akkumulatorlardagi manfiy plastina-larning sig‘imi musbat 
plastinalarnikiga  nisbatan  bir  necha  protsentga  kamroq  bo‘lishi  kerak.  Unda, 
zaryad  jarayonida  musbat  plastinalar  manfiy  plastinalarga  nisbatan  tezroq  to‘la 
zaryadlanib  bo‘ladi.  Shuning  uchun,  musbat  plastinadan  kislorodni