G‘. N. Mahmudov

Temperatura datchiklari. 
 Avtomobil turli tizimlarining  ishini tavsiflovchi 
asosiy  omillardan  biri  temperatura  hisoblanadi.  Sovitish  suyuqligi,  moy, 
silindrlarga  kiritilayotgan  havo,  yonilg‘i-havo  aralashmasi,  chiqindi  gazlarning 
haroratini o‘lchash uchun datchik sifatida yarim o‘tkazgichli termorezistorlar keng 
ko‘lamda ishlatiladi. 
Elektron 
boshqaruv 
tizimlarida 
temperatura 
datchiklarining 
takomillashtirilgan  turlari  tatbiq  topgan  bo‘lib,  ular  yuqori  barqarorlik  va 
texnologik  xususiyatlari,  inersiyasining  kichikligi,  hamda  tuzilishining  soddaligi 
bilan tavsiflanadi. Bu integral temperatura datchiklari bo‘lib, ular tashqi tarmoqli 
sxemaga  (kuchaytirgich)  ega  bo‘lgan  bir  kristalli  issiqlik  sezuvchan  yarim 
o‘tkazgichli  elementdan  tashkil  topgan.  Datchikning  chiqish  signali  kuchlanish 
ko‘rinishida bo‘ladi. 
Yarim  o‘tkazgichli  datchiklar  yuqori  sezuvchanlik  qobiliyatiga  ega  bo‘lishi 
bilan  birga,  tavsifnomasining  barqarorligiyetarli  emas  va  ularning  eskirishga 
moyilligi  yuqori.  SHu  sababli,  oxirgi  yillarda  yarim  o‘tkazgichli  temperatura 
datchiklarning o‘rnini tobora ko‘proq metall datchiklar egallab bormoqda. Metall 
(platina,  nikel  va  boshqa)  datchiklar  yuqori  barqarorlikka  ega  bo‘lib,  ularning 
sezuvchanlik  darajasining  nisbatan  pastligini  tegishli  kuchaytirish  hisobiga 
bartaraf qilish mumkin. 
Ohirgi  vaqtda  avtomobilsozlikda  metall  temperatura  datchiklarning  yangi 
avlodi  –  yupqa  plenkali  platina,  iridiy  va  molibdendan  tayyorlangan  datchiklar 
ishlatila boshlandi. Yuqori sifatli issiqlik sezuvchi materiallar, kimyoviy chidamli 
tagliklar,  keramika  va  shishadan  tayyorlangan  himoya  vositalari  yuqori 
barqarorlikka ega bo‘lgan datchiklarni tayyorlash imkonini beradi. Yupqa plenkali 

---

 
280 
texnologiya  tannarxi  nisbatan  past  bo‘lgan  kichik  o‘lchamli  datchiklarni  ishlab 
chiqarish uchun asos bo‘ldi. 
Yupqa  plenkali  temperatura  datchiklarini  yaratish  usullaridan  biri  –  vakuum 
sharoitida  alyumin  oksididan  tayyorlangan  taglikga  issiqlik  sezuvchan  materialni 
katodli  purkash  yo‘li  bilan  qoplashdir.  Qarshilikning  zarur  qiymati  lazer 
yordamida  moslash  yo‘li  bilan  ta’minlanadi.  Shundan  keyin,  sezuvchi  element 
shishali  himoya  qatlami  bilan  qoplanadi,  chiqish  simlarining  atrofi  shisha  bilan 
kavsharlab  qo‘yiladi.  Bu  usul  bilan  platinali,  iridiyli  va  molibdenli  yassi 
temperatura  datchiklari  tayyor-lanadi.  Ularning  nominal  qarshiligi