G‘. N. Mahmudov

1-
 
musbat  issiqlik  tarqatgich,  2–
manfiy issiqlik tarqatgich, 3–uyg’atish 
chulg’amining   qo‘shimcha  to‘g’rila-
gichi    va  uning  ulanish  qisqichi,  4-
tabletkasimon yarim o‘tkazgichli diod 

---

 
23 
kam  quvvatli  diodlari  alohida  blokga  birlashtirilgan  bo‘lib,  ular  yig‘ish 
taxtachasining tegishli shinalariga kavsharlanadi. 
   ВАЗ-2109  (Rossiya)  avtomobili  va  uning  boshqa  turlariga  o‘rnatilayotgan 
37.3701  generatori,    zamonaviy  generatorlarda  tatbiq  qilingan  texnik 
yangiliklarning  ko‘pchiligini  o‘zida  mujassamlashtirgan.  37.3701  generatorlari 
(1.16-rasm)  БПВ  11-60-02  belgili  to‘g‘rilagich    bloki  va  17.3702    belgili  kichik 
o‘lchamli    integral  kuchlanish  rostlagichini  o‘z  ichiga  oladi  va  amalda  generator 
qurilmasi vazifasini  bajaradi, ya’ni uch fazali o‘zgaruvchan tok ishlab chiqaradi,  
o‘zgarmas  tokga  aylantiradi  va  uni  belgilangan  kuchlanish  chegarasida    rostlab 
turadi. 
   Generator  statori  11  ichki  yuzasi  bo‘ylab  oralig‘i  bir  xil  bo‘lgan  36  ta 
ariqchaga (pazga) ega. Ariqchalarga, uch fazali "qo‘sh yulduz" sxemasi bo‘yicha 
ulangan,  stator  chulg‘amlari  18  joylashtirilgan.  Uning    har    bir  fazasi  ikkitadan 
paralel  tarmoqdan  iborat  bo‘lib,    tarmoqlarning  har  biri  oltitadan  ketma-ket, 
uzluksiz o‘ralgan g‘altaklarga ega. 
   Rotor , taramlangan val 9 ga  presslangan  ikkita  yarim  bo‘lak o‘zakdan iborat 
bo‘lib,  ular  bir  butun  qilib  ishlangan  oltitatadan  tumshuqsimon  qutblar  10    va 
yarim  vtulkalarga  ega.    Issiqqa    chidamli  ПЭТВ-1  belgili  sirlangan  mis  simdan 
o‘ralgan uyg‘otish chulg‘ami 12 plastmassa karkasga, rotor o‘zaklarining orasiga, 
ularning  yarim  vtulkalariga  o‘rnashtirilgan.  Uyg‘otish  chulg‘amining  uchlari  mis 
kontakt halqalar 8 ga qalaylangan. 
  Alyuminiy  qotishmalaridan    quyilgan    generator  qopqoqlari  4,  14  ga  zoldirli 
podshipniklar  5,  16  o‘rnatilgan.  Podshipning  tashqi  halqasi  aylanib  ketishi  va 
natijada  qizib,  tez  ishdan  chiqishini  oldini  olish  maqsadida  unga  rezina  halqa  6 
kiyg‘izilgan. 
   Generator  qopqog‘i  4  ga  o‘rnatilgan  to‘g‘rilagich  bloki  2  odatdagilardan 
sxemasidagi  oltita  diodga  qo‘shimcha  yana  uchta  to‘g‘ri  o‘tkazuvchan  diodlar 
borligi  bilan  farq  qiladi.    Bu  diodlar  orqali  uyg‘otish  chulg‘amiga  generatordan 
tok  beriladi.  Generatorni  bu  usulda 
uyg‘otish  1.2.1.  bo‘limda  batafsil 
ta’riflangan. 
   Avtomobil 
elektron 
asboblarini, 
kuchlanishning 
hisobga 
olinmagan 
impulslaridan 
saqlash 
maqsadida 
generatorning 
musbat 
qutbi 
bilan 
qobig‘i 
(ya’ni 
"massa") 
orasiga 
kondensator 3  (1.16-rasm) ulangan. 
   Ikkita  mis-grafitli,  ЭГ51  belgili 
cho‘tkalar  o‘rnatilgan  cho‘tkatutqich  7 
va  integral  kuchlanish  rostlagichi  bitta 
plastmassa  qobiq  ichiga  joylashtirilgan 
bo‘lib,  u generatorning kontakt halqalar 
tomonidagi qopqog‘iga mahkamlangan. 
  Qopqoq 4 ning quloqchasi  1  ga temir 
sim  bilan  mustahkamlangan  rezina 
1.16-rasm. 37.3701 generatori 
 

---

 
24 
vtulka  qo‘yilib,  u  generator  bilan  dvigatelni  elastik  bog‘lanishini  ta’minlaydi  va 
quloqchalarni darz ketishidan yoki  sinishdan saqlaydi. 
   Valga  segmentli  shponka  15  vositasi  bilan  o‘rnatilgan    markazdan  qochma 
ventilator  17,  qopqoqlardagi  darchalar  orqali  generator  chulg‘amlarini  sovitib 
turish uchun xizmat qiladi. 
   UzDAEWOOavto 
korxonasining 
dastlabki 
yillarda 
ishlab 
chiqargan 
avtomobillariga  (
Damas,  Nexia
  )  Delco  Remy    firmasining    CS-121  va    CS-130  
belgili  o‘zgaruvchan  tok  generatorlari  o‘rnatilgan.   
Damas
  avtomobiliga 
o‘rnatilgan generatorlarning stator chulg‘amlari 

yulduz

 sxemasi bo‘yicha, 
Nexia
 
avtomobillarida esa 

uchburchak

 sxemasi bo‘yicha ulangan. 
   
Nexia
    avtomobiliga  o‘rnatilgan  CS-130  belgili  generator  (1.17-rasm)  ikki  xil 
sovitish  tizimiga  ega.  Yuritma 
shkividagi  markazdan  qochma 
ventilyatordan 
tashqari 
rotor 
valining 
kontakt 
halqalari 
joylashtirilgan 
tomonga 
qo‘shimcha «olmaxon g‘ildiragi» 
turidagi (1.17-b rasm) markazdan 
qoch-ma  plastmassa  ventilyator 
o‘rna-tilgan.  Bu  generatorning 
stator  chulg‘amlarini  sovitish 
sharoitlarini ancha yaxshilaydi. 
   Zamonaviy 
avtomobillarda 
sovitish  parraklari  ichki  qismiga 
joylashtirilgan 
generatorlar 
tobora  keng  joriy  qilinmoqda. 
Ular 
kompakt 
konstruksiyali 
generatorlar  (1.18,  1.19-rasmlar) 
deb  yuritiladi  va  an’anaviy 
tuzilishga 
ega 
bo‘lgan 
generatorlardan 
aso-san 
quyidagilar bilan farqlanadi:     
1.17-rasm.Delko Remi firmasining CS-130 belgili generatori: 
a)
 
umumiy ko‘rinishi;  b) rotor ; c) to‘g’rilagich bloki; d) kuchlanish   rostlagichi va 
cho‘tka tutqich; 1- musbat issiqlik tarqatgich; 2-manfiy issiqlik tarqatgic. 
 
       
1.18-rasm.   B
osch
   firmasining   kompakt    
       generatori:
 
1-shkiv, 2,6-oldingi va ketingi qopqoqlar, 
3-ventilyatorlar, 4-stator, 5-rotor, 7-cho‘tkatutqich va 
kuchlanish rostlagichi birlashtirilgan tugun, 8-himoya 
qobig’i, 9-kontakt halqalar, 10-to‘g’rilagich bloki, 11-
mahkamlash qulog’i 
 

---

 
25 
a)
 
ikkita  sovitish  parraklari  generator  korpusining  ichiga  joylashtirilib,  ular 
rotor  valining  ik-kala  tomoniga  o‘rnatiladi.  Bu  sovituvchi  havo  oqimini  ancha 
kuchayishiga  va  generator  o‘lcham-larini  o‘zgartirmagan  holda  quv-vatini 
10…12% ga oshirish imkonini beradi; 
b)
 
kontakt  halqalari,  cho‘tka-tutqich  va  cho‘tkalar,  kuchlanish  rostlagichi  va 
to‘g‘rilagich  bloki  generatorning  ichki  qopqog‘idan  tashqariga  joylashtiriladi  va 
maxsus  himoya  qobig‘i  bilan  berkitiladi.  Bu  generator  korpusi  o‘lchamlarini, 
kontakt  halqalar  diametrini  kichraytirish,  podshipniklarni  sovitish  sharotlarini 
yaxshilaydi; 
c)
 
 kompakt  generator  yuritmasi  elastik  poliklin  tasma  vositasida  rotor  valiga 
o‘rnatilgan ko‘p jilg‘ali va diametri kichraytirilgan shkiv orqali amalga oshiriladi. 
Uzatmaning  uzatish  nisbati  3,5  gacha  orttirilgan  va  bu  dvigatel  salt  ishlagan 
hollarda ham akkumulyatorlar batareyasini zaryad qilish imkoniyatini beradi . 
GM-Uzbekistan  qo‘shma korxonasining hozirgi vaqtda ishlab chiqarayotgan 
barcha avtomobillari kompakt konstruksiyaga  ega bo‘lgan  generatorlarlar bilan 
jihozlanmoqda.