G. A. Shahmurova yosh fiziologiy as I

Kuni uzaytirilgan sinf bolalari uchun taxminiy kun tartibi
8.30-9.00 - Bolalarning yig'ilishi. Ertalabki gimnastika.
9.00-9.35 - Ertalabki birinchi dars.
9.35-9.55 - Birinchi tanaffus (serharakat o'yinlar).
9.55-10.30 - Ikkinchi dars.
10.30-10.50 - Ikkinchi tanaffus, issiq ovqat bilan nonushta.
10.50-11.25 - Uchinchi dars.
11.25-12.25 - Dinamik mashg'ulotlar (uyushgan, serharakat o'yinlar, 
sayr, kiyimni o'zgartirib olish uchun vaqt).
12.25-13.00 - To'rtinchi dars.
13.00-13.30 - Tushlik.
13.30-15.45 - Uyqu.
15.30-15.45 - O'rinni yig'ishtirish, yuvinish.
15.45-16.20 - B o lalarn in g qiziq ish ig a q a ra b o 'tk a z ila d ig a n
mashg'ulotlar. Osoyishta o'yinlar.
16.20-16.40 - Kechki tushlik.
16.40-18.00 - Toza havoda sayr qilish, serharakat o'yinlar o'ynash.
Shanba kuni o'qilmaydi.
Internat maktablarning quyi sinfida tarbiyalanuvchilar uchun sinfda 
o'tkaziladigan va mustaqil mashg'ulotlar kuniga uzog'i bilan 4-5 soat, 
5, 8-sinf o 'q u v c h ila rin in g m a sh g 'u lo tla ri 6,5 so at, yu qo ri sin f 
o'quvchilarining mashg'ulotlari 8 soatdan oshmasligi lozim. Quyi sinflarda 
tarbiyalanuvchilar kuniga 3,5-4 soat, yuqori sinf o'quvchilari 2-3 soat 
ochiq havoda bo'lishlari kerak.
O 'q u v ch ilar b o 'sh v aq tlarini k o 'p ro q o 'z qiziqishlariga q arab
o'tkazadilar. Uning davomiyligi kichik m aktab yoshidagi o'quvchilari 
uchun 1,5-2,5 soatni tashkil qiladi (badiiy kitob o'qish, rasm chizish, 
bichish-tikish, telekursatuvlar va filmlar ko'rish va uy ishlariga yordam 
berish kerak).
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

T o4garaklarga, sport sektsiyalariga qatnashish boshlang‘ich sinflarda 
45 daqiqadan haftasiga 2 martta, o 4rta va yuqori sinflarda 1,5-2 soatdan 
ko4p bo‘lmasligi kerak.
0 4z-o 4ziga xizm at qilish va ijtim oiy foydali m ehnat tu rlarid an
m aktabda, internat va boshqa muassasalarida bolalar quyidagilarga: 
o'rinni yig4ish, oyoq kiyim va ko'ylaklarni ozoda tutish, xonadagi yengil 
ishlarni bajarishda ishtirok etish (xonani shamollatish, changlarni artish, 
supurish, gullarga suv quyish), oshxonada navbatchilik qilish, hovli ishlari 
(xazonlarni yig‘ishtirish, gul va daraxtlar ekish va ekinlarni sug'orish, 
jonli burchakda hayvonlarni parvarishlash va boshqalar).
10-13 yoshdagi bolalar uchun o 4z-o4ziga xizmat qilishdan tashqari 
quydagi m ehnat turlari tavsiya etiladi: o 4z kiyim boshlarini yuvish, 
ta ’mirlash, tikish-chatish, hovlida ozodalik va tartibni saqlash, sabzovat 
hosilini yig4ishtirish va h.k.
14-15 yoshli bolalar ijtimoiy-foydali mehnat va o 4z-o4ziga xizmat 
qilish, jumladan, yotoqxonalarni tozalash, tayyor ovqatlarni idishlarga 
quyish kabi ishlarni ham bajarishi mumkin. Ularni qishloq, xo4jalik 
tajriba, uchastkasidagi ishlarga ham jalb qilish maqsadga muvofikdir.
Ijtimoiy-foydali mehnat bilan uzluksiz shugullanish salbiy tasirlarni 
oldini olish uchun uning davomiyligi 1-4-sinf o 4quvchilari uchun 30 
daqiqa, 5-9-sinf uchun 40 daqiqa, 10-11-sinflar uchun 1,5 soatdan 
oshm asligi kerak. B archa ish la rn i b ajarish g a o 4q u v ch ilarn in g
salomatliklari va jismoniy imkoniyatlarga qarab ruxsat etish kerak.
Barcha yoshdagi bolalar kun tartibida o 4z-o4zini tartibga keltirish, 
ozodalik va gigiyenik tadbirlarni bajarish uchun yetarli vaqt ajratishi kerak.
Ilmiy tekshirishlar uzaytirilgan guruhar kun tartibi noto4g4ri tuzilgan 
bolalar uzoq vaqt dars tayyorlab, ochiq havoda kam b o iish la rin i 
k o 4rsatadi. Bu esa organizm ning funksional holatiga salbiy t a ’sir 
k o 4rsatadi, xususan oksidlanish-qaytarilish jarayonlari yomonlashadi, 
toliqish belgilari kuchayadi. Ochiq havoda yetarli vaqt m obaynida 
o 4tkazilgan harakatli ko4ngil ochar o 4yinlarga vaqt ajratish, uy vazifalarini 
unumli va tez sur’atlar bilan bajarishga imkon yaratadi.
O'quvchini yoshligidan o 4rin ko4rpasini yig4ishtirishga, kiyim boshini 
tartibga solishga, kechqurin va erta bilan yuvinishga o 4rgatib borish kerak.
Kun tartibida uyquning o 4rni va ahamiyati katta. Bola uxlashidan 2-
2,5 soat oldin ovqatlanishi kerak. Kechki ovqatdan so‘ng sof havoda bir 
oz sayr qilishi, kiyimlariga qarashi lozim.
128
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

U xlashdan avval zo 'riqib aqliy m ehnat talab yetadigan ishlarni 
bajarish, xayajonli uyinlar uynash, televizor ko'rish tavsiya etilmaydi.
Televizorni boshlang'ich sinf o'quvchilari haftada 3-4 marta kuniga
1-1,5 soatdan, yuqori sinf o'quvchilari 4-5 marta 2-2,5 soatdan undan 2-
2,5 m uzoqda o 'tirib , qad-qom atni to 'g 'r i tutgan holda ko'rishlari 
mumkin. Yotib yoki yonboshlab televizor kurish mumkin emas.
Boshlang'ich sinf o'quvchilari kechki soat 8 va 9 larda, yuqori sinf 
o'quvchilari kechki soat 10 da uyquga yotishi kerak. O'rin toza bo'lishi, 
juda yumshoq bo'lmasligi lozim. Xona harorati 18-20°C bo'lishi, qishda 
fortochkani ochib qo'yish kerak.
H ar kuni bir vaqtda ovqatlanishi shart, shunda ovqatlanish vaqti 
yaqinlashganda ishtaha paydo bo'ladi, ovqat tez va yaxshi hazm bo'ladi.
Bolaning bir kunlik yeydigan ovqati organizmida sarflangan energiyani 
qoplashi kerak.
Pedagoglar o'quvchilarda kun tartibini bajarish ko'nikmasini hosil 
qilishlari kerak. H ar o'quv yilining boshida sinf rahbari ota-onalarni va 
o'z sinfi o'quvchilarini taxminiy kun tartibi bilan tanishtiradilar. Bu tartib 
asosida har bir o'quvchi uy sharoitiga qarab o'zining kun tartibini 
belgilaydi.
M aktab internatlarda kun barcha uchun shart bo'lgan ertalabki 
badantarbiyadan boshlanadi. So'ngra o'rin va xonalar tartibga solinadi, 
yuz-qo'l yuviladi, nonushta qilinadi, sayr va o 'q u v m ashg'ulotlari 
boshlanadi. Tushlik va sayrdan so'ng tarbiyalanuvchilar uy vazifalarini 
bajaradilar. Shundan keyin to 'garak m ashg'ulotlari o'tkaziladi, o'z 
xohishiga qarab sarf qilish uchun b o'sh vaqt ham beriladi. 1-4-sinf 
o'quvchilari soat 20.30 da, 5-8-sinf o'quvchilari soat 21.00-22.00 da 
uxlashga yotadilar.