G. A. Shahmurova yosh fiziologiy as I

0 6quv yili gigiyenasi
M aktablarda o'quv yilnning davomiyligi kichik m aktab yoshidagi 
o'quvchilarda qisqaroq, o'rta, katta maktab, yoshidagi o'quvchilarda, 
litsey ta la b a la rid a esa davo m liroq b o 'la d i. O 'q u v yili davom ida 
o'quvchilarning ish qobiliyatining saqlanib turishida qishki, bahorgi, yozgi 
ta ’til kunlarida bolalarning yaxshi dam olishlari muhim ahamiyatga ega. 
O'quv m ashg'ulotlarini ta ’tillar bilan almashlab turish rejadagi o'quv 
materialining bir m e’yorda taqsimlanishi bilan o'quvchilar toliqishining 
oldi olinadi, m ehnatdan so'ng so g'lig'i va ish qobiliyatining qayta 
tiklanishiga imkoniyat yaratiladi.
M a ’lum ki, aqliy q o b iliy at d iq q a t-e ’tib o r, x o tira k o 'rin is h la ri 
oktyabrdan to yanvargacha ancha yuqori bo'ladi. Yanvar-mart oylariga 
kelib bular asta-sekin pasayib, may va yoz oylaridan lceskin past bo'ladi. 
U zoq davom eta d ig an va o g 'ir k ech a d ig an uchinchi ch o ra k d a
o'quvchilarning ish qobiliyati pasayadi.
Birinchi, ikkinchi va uchinchi o'quv choraklari orasidagi ta ’tillar 
o'quvchilarning ish qobiliyatlarini asliga keltiradigan bo'lsa, uchinchi 
chorak bilan to'rtinchi chorak o'rtasidagi ta ’tillarning so'nggi chorakda
111
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

o'qish uchun zarur bo'ladigan yaxshi damni ta ’minlab bera olmasligini 
K .M .V ay n ru b te k sh irish la ri k o 'r s a tib berdi (1979-y.). O 'q is h
boshlanishidan bir necha kun avval m aktabdagi o'quv tartibi bilan 
tanishtirish m aqsadida o'qituvchilar ota-onalar va o'quvchilar bilan 
uchrashuv o'tkazadilar. Sinf rahbari har bir o'quvchini bo'yi, ko'rish va 
eshitish qobiliyatini hisobga olgan holda o'tiradigan partasini belgilaydi.
Bolalarning qaysi smenada o'qishi ham ularning aqliy faoliyatiga ta ’sir 
ko'rsatadi. Ikkinchi smenada o'qiydigan o'quvchilar m aktabga ancha 
toliqib keladilar, shu sababli ularning o'qish kunini tashkil qilish muhim 
ahamiyatga ega. Birinchi va bitiruvchi sinflar albatta birinchi smenada 
o'qishlari kerak. Bir smenali maktablarda o'qishni soat 830 yoki 900 dan, 
ikki smenali maktablarda esa soat 8°° da boshlash kerak. O 'rta maktabning 
hozirgi vaqtda O'zbekistondagi o'quv yuklamasi quyidagilardan iborat:
1-2-3-sinflarda bir haftalik yuklama - 24 soat,
4-sinfda - 27 soat
5-6-7-sinflarda - 32 soat
8-sinflarda - 34 soat
9-11-sinflarda, kollej va litseylarda - 36 soat bo'lishi kerak. Fakultativ 
mashg'ulotlar yuqori sinflarda 4 soat bo'lishi kuzatiladi.