G. A. Shahmurova yosh fiziologiy as I


Nerv jarayonlarining uyg‘unligi


bet37/202
Sana16.06.2022
Hajmi
#676128
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   202
Nerv jarayonlarining uyg‘unligi. 
M arkaziy nerv sistemasida bir guruh 
n ey ro n lar yoki ayrim nerv m ark a zla ri q o 'z g 'a lg a n d a , ikkinchi nerv 
m arkazlari torm ozlangan holatda bo'ladi. Bir guruh m uskullarning nerv 
m arkazlari qo'zg'alib, shu m uskullarni qisqartirsa, ayni vaqtda ikkinchi 
guruh m u sk ullarining nerv m ark a zla ri to rm o zlan ad i. M asalan, q o 'l 
panjasini m usht qilganda yelka oldining oldingi m uskullari qisqaradi, 
ayni vaqtda yelka oldining orqa tom onidagi m uskullar bo'shashadi, y a’ni 
b u k u v c h i m u s k u lla r n in g n erv m a r k a z la ri q o 'z g 'a li b , y o z u v c h i 
m u sk u lla rn in g nerv m a rk a z la ri to rm o z la n a d i. N erv sistem asid ag i 
q o 'z g 'a lis h va torm ozlan ish jara y o n la rin in g bu xildagi o 'z a ro t a ’siri 
uyg'unlik deyiladi. Chap oyoqni bukkanda o 'n g oyoqning tizza b o'g 'im i 
yoziladi va aksincha.
Dominanta. 
Nerv m arkazlaridagi dom inanta xususiyatini 1923-yilda 
A.A. Uxtom skiy isbotlagan.
Bir b u tu n refleks ap p arati bir xil sharoitda ishlab turganda kuchli 
ta ’sir natijasida impulslarning nerv m arkazlarida vaqtinchalik to'planib, 
ustunlik qilishi dom inanta deyiladi.
56
www.ziyouz.com kutubxonasi


O p tim a l k u ch va o p tim a l ritm d a g i q o 'z g 'a lis h im p u lsla ri nerv 
m ark a z la rid a yuqori q o 'z g 'a lis h o 'c h o g 'in i keltirib ch iqaradi. N erv 
m arkazlari gum oral t a ’sir natijasida ham q o 'zg 'aladi. O 'ta q o'zg'alish 
nerv m arkazlarida yetiladi. Shunday qilib, ustunlik qiladigan q o'zg'alish 
o 'ch o g 'i paydo bo'ladi.
D o m in a n ta d a o 't a q o 'z g 'a lg a n n e rv m a rk a z i b o s h q a n e rv
m a r k a z la r id a n u s tu n lik q ila d i. M a s a d a n , a g a r tiz z a re fle k si 
tekshirilayotgan odam da tizza refleksi yaxshi chiqm ayotgan bo'lsa, unga 
o'n g q o 'li panjasini chap qo'li bilan tortish buyuriladi, shu vaqtda tizza 
refleksi yaxshi natija beradi. D om inanta m arkazi nerv sistemasining barcha 
bo'lim lar faoliyatiga ta ’sir etadi. Q o'zg'aluvchanlik qancha kuchli bo'lsa, 
d o m in a n ta m ark azi ham shu n cha tu rg 'u n b o 'la d i, h am d a shu nerv 
m arkaziga kelgan impulslar shunchalik k o 'p to'planadi. Nerv m arkazlari 
faolligi d o im o bir x ild a b o 'lm a y d i, re fie k to r rea k siy an in g u y g 'u n
bo'lishida bir guruh nerv m arkazlariga qaraganda boshqa nerv m arkazlari 
faol bo'ladi. D om inantaning asosiy xususiyati qo'zg'aluvchanlikning nerv 
m arkazlarida yuqori bo'lishi, q o 'z g 'a lish turg'unligi, chetki ta ’sirning 
to'planishi va dom inantaning befarq bo'lishidir. D om inantaning vujudga 
k e lis h id a g i m u h im s h a r tla r d a n b iri n erv h u ja y r a la r in in g o 't a
q o 'z g ‘aluvchanligi hisoblanadi. D om inanta uzoq m uddat saqlanib turishi 
m umkin. Lekin ham m a m arkazlar ham dom inanta holatiga kelavermaydi.
D om inanta bitta nerv m arkazida emas, balki nerv sistemasinig turli 
sohalarida bir vaqtda paydo bo'lishi mumkin. M uskul ishini bajarishdagi 
dom inan ta bunga misol b o 'la oladi. M uskul ishi dom inantasida m iya 
po'stlog'ining turli qism larida, po 'stloq osti qism larida kuchli qo'zg'alish 
vujudga keladi. D om inanta oliy nerv faoliyatiga, odam ning ruhiyatiga 
bog'liq bo 'lad i, albatta.
D om inanta m arkazidan tashqaridagi reflekslarni vujulga keltiruvchi 
boshq a t a ’sirlovchilar d o m in a n ta g a h a la q it berm aydi, aksincha shu 
dom inanta m arkazining qo'zg'aluvchanligini yanada oshiradi, binobarin, 
refleks halqalarida torm ozlanishni kuchaytiradi.
D o m in an ta printsipi faol d iq q atn in g fiziologik asosidir. Shuning 
uchun nerv m arkazlari dom inantasi pedagogika va psixologiyada ju d a 
katta aham iyatga ega. O 'qituvchilar o'quvchilarga ta ’lim-tarbiya berishda 
buni hisobga olishlari kerak.
57
www.ziyouz.com kutubxonasi



Download

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   202




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish