G. A. Shahmurova yosh fiziologiy as I

4-rasm. 
Markaziy va periferik nerv sistemasi. Neyronning tuzilish sxemasi. 
O'ngda: 1-orqa miya; 2-bosh miya; 3-ko ‘ruv; 4-hid bilish; 5-yuz nervi; 6-uchlik nervi;
7- 
adashgan bosh miya nervlari; 8-chap о ‘pka; 9-yurak; 10-me da; 11-ingichka ichak; 12-
oyocjqa boradigan orqa miya nervlari; 13-bilak nervlari; 14-gavda о ‘ng varmining
qovurg4alar oro nervlari; 15-quyoshsimon changal; 16-umurtqa pog ‘onasiga paralel
joylashgan pereferik nerv tugunlari:
Chapda: 1-neyron tanasi; 2-hujayra yadrosi; 3-denritlar; 4-akson; 5-akson bilan
birlashib nerv tolasini hosil qiladigan nerv tolasi; 6-akson oxirgi tarmoq.
Q o'zg'alish impulsi qo'zg'algan to'qim aning ham m a qismiga bir tekis 
t o i a tarqaladi. Nerv tolasi qancha y o 'g 'o n b o isa , qo'zg'alish shuncha 
tez o 'ta d i. N erv to la la ri y o 'g 'o n lig ig a k o 'r a , А, В, C, g u ru h la rg a
53
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

b o 'lin a d i. A guru higa m iyelin q av ati q alin ro q , diam etri 12-22 m km
bo'lgan nerv tolalari kiradi, ular orqali ta ’sirot bir soniyada 70-120m/sek 
tezlikda o 'ta d i. Bu guruh nerv tolalari o 'ta elektrik faollikka ega. В 
guruhga vegetativ nerv sistemasining miyelinlashgan b a ’zi tolalari kiradi. 
Bularning diam etri 1-3 m km bo'lib, issiqqonli hayvonlarda t a ’sirni 3-14 
m/sek tezlikda o'tkazadi. С guruhi nerv tolalari yum shoq qavatsiz bo'lib, 
diam etri ju d a kichik, bularga asosan sim patik nerv tolalari kiradi.
Nerv tolalarining miyelinlashuvi. 
Avval periferik nervlar, so 'ngra orqa 
miya nervlari, keyinroq bosh miya sopining nerv tolalari, undan so'ng 
bosh m iya k atta yarim sharlarining tolalari miyelinlashadi. Miyelin qavati 
rivojlangan sari nerv tolasining q o 'zg 'alu v ch an lig i o rta boradi. O na 
q ornida em brion 4 oylik b o 'lg an d an boshlab, orqa va bosh m iyadagi 
nervlar miyelinlasha boshlaydi. Birinchi galda harakat nervlari, so'ngra 
aralash nervlar, undan keyin orqa miyaning m arkazga intiluvchi nervlari 
m iyelinlashadi. Bola tug'ilganida harak at nervlari miyelin qavat bilan 
qism an o'ralgan bo'ladi.
Bola 1,5-2 yashar b o 'lg a n d a bosh m iyasidagi k o 'p g in a nervlar, 2 
yoshida eshitish organi nervlari miyelinlashib bo'ladi. K o'rish va til-tom oq 
nervlari yangi tug'ilgan bolalarda m iyelinlashmagan bo'lib, 3-4 yoshda 
to 'liq miyelinlashadi. Yuz nervining tarm oqlari hom ilada ona qornidayoq 
miyelinlasha boshlab, bola tug'ilishi vaqtiga kelganda to 'liq tugaydi. Uch 
y o s h d a b o sh m iy a n in g n erv to la la r i m iy e lin la s h ib , f u n k s iy a la r i 
m urakkablashib boradi.