G. A. Shahmurova yosh fiziologiy as I

Shartli reflekslar 
- birinchi marta I.P. Pavlov tomonidan 1903-yilda 
asoslangan, odam va hayvonlarning individual hayoti davomida vujudga 
keladigan moslanish reaksiyasi. U tug‘ma boimaydi, yo'qolib va yangidan 
hosil boiib turadi.
Shartli refleks hosil boiishi uchun avvalo ikki xil shartsiz va shartli 
qitiqlagichlar boiishi kerak. Agar itga qo4ngiroq chalib, keyin ovqat berilsa 
va bu holat bir necha bor takrorlansa, qo'ngiroq chalinishining o ‘zi soiak 
ajralishining boshlanishiga olib keladi, ya’ni shartli refleks hosil boiadi. Shartli 
refleks hosil boiish mexanizmi quyidagicha: miya yarim sharlari po'stlogi va 
po'stloq osti qismlaridagi shartli va shartsiz ta ’sirlarning markazlari o4zaro 
vaqtincha bogianadi. Shartli reflekslar haqidagi taiim ot fiziologiyada yangi 
yo'nalisli - oliy nerv faoliyati fiziologiyasini yaratdi. Bu yoiialish inson 
psixologiyasini har tomonlama o'rganish imkoniyatlarini yaratdi.
Shartsiz reflekslar 
- ichki va tashqi taassurotlarga organizmning tug‘ma 
reaksiyasi. Masalan, ogizga ovqat tushsa, soiak ajraladi, barmoqqa olov 
yaqinlashtirilsa. q o i tortib olinadi va hokazo. Shartsiz reflekslar tugina nasldan- 
naslga beriladi, shartli refleksga nisbatan qadimiyroq. Shartsiz reflekslar hosil 
boiishida asosiy faoliyat po'stloq osti yadrolari va orqa miya markazlari 
tomonidan bajariladi.
Shartsiz reflekslar ovqatlanish, himoya, jinsiy, moijallash-tekshirish va 
boshqalarga oiinadi va shartli refleks bilan birgalikda organizmni ichki va 
tashqi muhitga moslashtirishda hal qiluvchi rol o'ynaydi.
Shishasimon tana 
- ko‘z gavhari bilan to4r pardasi orasida joylashgan tiniq 
yelimsimon modda. U ko'z olmasining nur sindiruvchi qismiga kiradi.
Epifiz 
(yunon. у
epifizis -
shish, g‘urra) - odam va umurtqalilar bosh 
miyasining ko4ruv boitiqlari sathida joylashgan endokrin bez, yoshlikda ancha 
rivojlangan boiadi. Odamda uning massasi 100-200 mg, simpatik nerv 
sistemasi bilan idora qilinadi. Agar bu bez maium yoilar bilan balog4atga 
yetmagan organizmlarda chegaralanib yoki butunlay to'xtalib qo'yilsa, jinsiy 
uyg'onish erta sodir boiadi.
Yurak sikli 
- yurakning bir marta to iiq qisqarib (sistola) va bo4shashishi 
(diastola) uchun ketgan vaqt, u oiiacha 0,8 sek. ga teng. Yurak sikli uch 
davrdan: boim alar sistolasi, qorinchalar sistolasi va umumiy tin olishdan
302
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

iborat. Bo'lmalar sistolasi 0,1 soniya, qorinchalar sistolasi 0,3 soniya davom 
etadi.