G. A. Shahmurova yosh fiziologiy as I


Oquvchi va talabalar psixologik


bet168/202
Sana16.06.2022
Hajmi
#676128
1   ...   164   165   166   167   168   169   170   171   ...   202
Oquvchi va talabalar psixologik
xususiyatlari
Aksariyat ruhshunoslarning fikricha, 6-7 yoshda ko'pchilik bolalar 
o 4zining ijtimoiy «Meni»ni bilib qoladi va bolalarga «o4yin» turmush 
tarzi doirasidan chekkaga chiqish ehtiyojini sezadi, ularda aniq faoliyatga 
jiddiy intilish paydo bo'ladi. Bola m aktabga qatnay boshlashi bilan 
hayo tid a yangi davr boshlanadi. U ning jam iyatdag i o 4rni tubdan 
o 4zgaradi: endi u o 4qib o 4rganishi kerak bo4ladi. Tengdoshlari va kattalar 
bilan munosabati ancha o'zgaradi, oiladagi ishlarda qatnashadi, yurish- 
turishi ham ancha o'zgaradi. O'quvchining ichki dunyosi, ruhiy olami 
biror ishni uddalashiga qarab o'zgarib turadi.
6-7 yashar bolalarning hammasi ham o'qishga ruhiy jihatdan tayyor 
bo'lavermaydi. K o4pchiligi avvaliga ancha qiynaladi va maktab hayotiga 
darrov qo'shilib ketmaydi. O'qishning birinchi yili bola yangi turmush 
sharoitlariga moslashadi, bu turli bolalarda turlicha o 4tadi. Ayrim birinchi 
sinf bolalari tayinli bir vaqtda uyg4onishga, m ashg4ulotlardan qolish 
mumkin emasligiga, darslarda to 4g4ri o'tirish va hamma topshiriqlarni 
o 4z v a q tid a b ajarish k erakligiga o 'rg a n a olm ay qiynaladi. B a’zi
263
www.ziyouz.com kutubxonasi


bolalarning ko'pchilik bilan til topishib ketishi qiyin b o 4ladi. O 'quv 
jarayonining o 4ziyoq qiyinchiliklar tug'diradi. Berilgan topshiriqlarni 
uddalay olmaydi, yozish, o 4qish, hisob ishlarini yaxshi bajara olmaydi. 
Qiyinchiliklarni yengish bolaning tajribasiga va shaxsiy xususiyatlariga 
bog4liq bo'ladi.
Ayrim 1, 2-sinf o ‘quvchilarining idroki sust b o 4ladi. U lar yassi 
shakllarga baho berishda k o 4pincha qiynalishadi, harflar, raqam larni 
aksari teskari, «oyog4ini osmondan qilib» yozishadi. 8 yoshgacha bo4lgan 
bolalar suratlarni tez ajrata olmaydilar, 1, 2-sinf o 4quvchilari narsalarning 
um um iy alo m atlarid an k o 4ra b u larn in g ta fo v u tlarin i m uhim deb 
hisoblaydi.
Bolaning darslarni yaxshi o^zlashtirishi barcha ruhiy jarayonlarning 
o ‘z v aqtid a shakllanib, m arom iga yetishini t a ’m inlaydi. Bolaning 
intellektual faoliyatidagi notekis rivojlanish o 4quvchilar orasida noqulay 
vaziyatga tushib qolishiga sabab boiishi mumkin. Bunday bolalarning 
xotirasida, diqqat-e’tiborida sal-pal sezilib turadigan kamchiliklar bo'ladi. 
Bu bolaning tug4ruq paytida shikastlanishi, miyasi chayqalishi, og'ir kasal 
bo4lib, uzoq yotib qolgani oqibati bo‘lishi mumkin.
Intellektual faoliyatining shakllanishida ijtimoiy omillar katta o 4rin 
tutadi. Chunonchi, past m a ’lum otli b o 4lib, ichkiliklca ruju q o 4ygan, 
notinch oilada tarbiya k o 4rgan bolalarning dunyoqarashi qashshoq 
bo4ladi, o 4qishda ham qiynaladilar. Ularda o 4zlashtirish malakalari yaxshi 
shakllanmaganligidan o 4yin bilan k o 4proq m ashg'ul b o 4ladilar. Bola 
o4zini zo4rlab o 4qiydi, o 4qishning tugashini besabrlik bilan kutadi. Bunday 
o 4quvchilar shifokor va pedagogning alohida e’tiboriga muhtoj bo4ladilar.
Quyi sinf o 4quvchisi biror yorqin, chiroyli narsani ko‘rganida darrov 
ta ’sirlanib, hayajonlanadi. Shu yoshda ularda harakat qilishga ehtiyoj 
juda kuchli bo'ladi. Bola harakat qilmasa, mushaklari zo4riqib, diqqat- 
e’tibori susayadi, tez charchab qoladi. Dars paytida bola o 4zini har 
tomonga tashlab, bezovta b o 4laveradi, o'qituvchining gap-so4zlari va 
tanbehlari foyda bermaydi, chunki besaranjomlik bola organizmining 
zo4riqishga javoban ko'rsatadigan fiziologik reaksiyasidir. Xuddi shu 
sababdan bolalar tanaffus paytida yugurib, shovqin-suron ko4tarishadi. 
Fe’l-atvordagi tafovutlar mijoz xususiyatlariga bog'liq bo4lishi mumkin. 
Xolerik bolalar m aktabda ayniqsa qiynaladilar. M aktab boladan kun 
tartibiga q a t’iy rioya qilishni, intizomli bo'lishni talab qiladi. 0 4qish 
jarayonida bolada ijobiy fazilatlar shakllanib boradi.
264
www.ziyouz.com kutubxonasi


7-10 yoshdan boshlab bolaning yurish-turishida bosiqlik va saranjomlik 
paydo bo4ladi, m a’naviy va ahloqiy his-tuyg4ular, o 4rtoqlik, sinf uchun 
javobgarlik, hamdardlik hissi yuzaga keladi. Birinchi sinf o kquvchisi uchun 
o4zining muvaffaqiyatlari hammadan katta ahamiyatga ega bo4lsa, 3-sinf 
o 4quvchisi uchun o'rtoqlarining muvaffaqiyati k o 4proq ahamiyatga ega 
bo'lib qoladi. 1, 2-sinf o 4quvchilarining ahloqqa doir tushunchalari odatda 
o'zlarining shaxsiy tajribasi hamda katta yoshdagi odamlardan ko4rgan- 
eshitganlariga bog4liq bo4ladiki, buning yaxshi tomoni ham, yomon tomoni 
ham bor. 3-sinf o 4quvchisi atrof-muhit, odamlar haqida fikrlay boshlaydilar.
1-sinfda bola o'zining butun yurish-turishida muallimiga taqlid qiladi. 
B olalar jam oasi 2-sinfdan tarkib topa boshlaydi. Endi bolada o 4z 
o 4rtoqlarining k o 4z o 4ngida qilingan tanbehlardan hijolat chekish hissi 
paydo bo4ladi, tengqurlari davrasida obro4siga «putur» yetishidan ko 4ngli 
og4riydi. Bolalar fe’l-atvori, tabiati, dunyoqarashi va hokazolarga ko4ra, 
o'zlari sezmagan holda o 4zaro munosabatlari shakllanib, alohida-alohida 
guruhlarga birlashib boradilar. 1-sinfda bola ko4pincha bir tasodif (birga 
o 4tirish, hamroh bo4lish munosabati bilan do 4st tanlaydigan bo‘lsa, 2, 3- 
sinflarda m anfaat-qiziqishlarning m ushtarakligiga o 4z tengqurining 
m a’naviy fazilatlariga tobora lco4proq ahamiyat bera boslilaydi.
O'smirning yurish-turishi o 4zgaradi va boshqalarga qarab o'zidagi 
kamchiliklarni tuzata boshlaydi. Bolalikdan o ‘smirlik davriga o 4tish bu 
davrdagi rivojlanishning asosini tashkil etadi. Odamning xulq-atvorida 
sifat jihatidan yangi xususiyatlar yuzaga kelib, o 4z-o4zini anglash, kattalar 
ham da o 4rtoq lari bilan m unosabatlarda yigitliklca xos xususiyatlar 
shakllanadi.
Odam atrofidagilar bilan muloqot va munosabatda o 4z kamchiliklari 
va yaxshi xususiyatlarini anglay boradi. Bola o 4z-o4ziga baho berish, 
o 4zini boshqalarga taqqoslash, o 4ziga bir namuna topib, unga o'xshashga 
harakat qiladi va o 4z-o4zini tarbiyalashga urinadi. Chunki maqsadga 
erishish mushkulligini o 4smir faqat tashqi muhitdan (o4qish zarurligi, 
kattalarning talablariga bo4ysunish kerakligi va boshqalardan) ko4rmaydi, 
balki o 4z tabiatidan joy olgan to 4sqinliklardan deb ham biladi.
0 ‘quvchi o 4quv jarayonida ilmiy tushunchalarni o 4zlashtirib borar 
ekan, umuman bilimlarnigina emas, balki bevosita filer yuritishni talab 
qiladigan bilimlarni ham o 4zlashtirib boradi. Shuningdek, o 4smir o 4zi 
bajargan shshlarini diqqat bilan ko4zdan o 4tkazib, tahlil qilib, natijalarga 
baho beradi. Ana shunday fikrlash, y a’ni tafaklcur refleksiv tafakkur
265
www.ziyouz.com kutubxonasi


deb ataladi. O'smirda mushohada doirasi kengayib, diqqatni bir joyga 
to 4 plash hamda taqsimlash ko 4nikmasi pay do bo4ladi.
O'sm ir xotirasi kuchayib, asosiy mazmunni tushunish, eslab qolish 
k o 4nikmasi rivojlanib boradi, shu m unosabat bilan mexanik xotira, 
«yodlab olishga» juda salbiy munosabat paydo bo4ladi.
O'sm irlik davrida axloqqa oid aniq tushunchalar va xatti-harakat 
qoidalari shakllanib boradi, ruhiy rivojlanish nihoyatda murakkab hamda 
m uhim b osqich h iso b la n ad i. A xloq n in g q a ro r to p ish i yoshga, 
rivojlanishning umumiy qonuniyatlariga bog4liq bo4libgina qolmasdan, 
balki ta ’lim-tarbiya hamda boshqa shakllardagi muammolar va aqliy 
riv o jlan ish ja ra y o n id a ijtim oiy m u h it yuzaga k e ltirg a n shaxsiy 
xususiyatlarga ham bog‘liq bo4ladi. O bz-o4zini anglashning eng muhim 
jihatlaridan biri jinsga mansublikni anglashdir. Jinslar o 4rtasidagi ruhiy 
tafovut odam umrining hech bir bosqichida xuddi o'smirlik va yoshlik 
davridagidek kuchli bo4lmaydi. Ishqiy kechinmalar va sevgi-muhabbat 
yuqori sinf o 4quvchilari olam iga m u rak kab m a ’naviy m asalalarn i 
k o 'n d ala n g q o 4yadi. Bunday p aytda ular kattalarn in g k o 4magi va 
m aslahatlariga juda-juda m uhtoj b o 4ladi. Shifokorlar va pedagoglar 
o'quvchilarning ichki dunyosini, ontogenezining turli bosqichlaridagi 
xususiyatlarini, ruhiy rivojlanishda ro 4y berayotgan o 4zgarishlarning 
dastlabki alomatlarini vaqtida payqab, fazilatlarni rivojlantirish evaziga 
nojo4ya harakatlarning paydo bo 4lishiga yo4l qo 4ymasliklari, o 4quvchi 
shaxsiyatining har tom onlam a kam olga yetib borishida k o 4m akdosh 
boiishlari kerak.

Download

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   164   165   166   167   168   169   170   171   ...   202




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish