G. A. Shahmurova yosh fiziologiy as I

Organizmning davrlari va ta ’rifi
O dam organizm ining rivojlanishi uzluksiz ja ra y o n sifatida inson 
hayotining barcha davrida davom etadi. Odam hayotining har bir davrida 
shu davrning xarakterli xususiyatlari, oldingi davrning qoldiqlari va kelgusi 
davrning ku rtak lari paydo bo'ladi. Bu davrlarda organizm ketm a-ket 
m o rfo lo g ik b iokim yoviy va fizio log ik o 'z g a ris h la rg a uchraydi. Bu 
o'zgarishlar o'sish va rivojlanish bosqichlarini yuzaga keltiruvchi irsiy 
faktorlarga bog'langan.
Bola organizmi voyaga yetgan organizm dan bir qator belgilari bilan 
farq qiladi. T ana vaznining ortishidagi, alohida a ’zolar va to'qim alarning 
kattalashuvidagi eng jad al o'zgarishlar bola hayotining birinchi yilida 
va bolalik davrida yuzaga chiqadi.
Voyaga yetgan davrda organizmning o'sishi to'xtaydi, lekin funksional 
differensiyalashuvi va reflekter faoliyati takom illashuvi ichki kortikal 
aloqalarning rivojlanishi va m urakk ab lash uv i hisobiga davom etadi. 
Q arish ja ra y o n i o 'z ig a xos b o 'lib , bir q a to r q a y ta rivojlanish bilan 
bog'liqdir.
Bolaning rivojlanish davrlari tana va a ’zolar og'irligi va kattaligi, 
skelet suyaklarining qotish darajasi, tishlarning paydo bo'lishi, ichki 
sekretsiya bezlaridagi birlashtiruvchi to'qim alarning rivojlanishi, kortikal 
faoliyat tavsifi va boshqa belgilar asosida aniqlanadi. Lekin, hozirgi 
davrgacha, yoshga oid davrlarni tizim lashtirish uchun asos bo'ladigan 
universal umumiy biologik funksional va m orfologik belgilarning to 'liq 
ro 'y x a ti aniqlangani y o 'q. Y oshga oid dav rlar tizimi N .P .G u n d o b in
to m o n id an tav siy a q iling an b o 'lib tiz im lash tirish d a bir to m o n d a n
45
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

organizm nin g asosiy riv o jlan ish q o n u n iy a tla ri, ikkinchi to m o n d a n , 
bolalik va o'sm irlik davrida tarbiyalashni tashkil qilish m asalalari hisobga 
olingan. Shuning uchun quyidagi: yasli, bog'cha, boshlang'ich, o 'rta va 
yuqori m aktab yosh davrlarini pedagogik davrlar deb ham yuritsa bo'ladi. 
Bolalik davrining tizimi quyidagicha tavsiya etilgan