G. A. Shahmurova yosh fiziologiy as I

298
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Nafas olish 
- asosiy hayotiy jarayonlardan biri, organizmda birinchi 
navbatda gazlar almashinuvini ifodalaydi. Nafas olish deganda atmosfera 
havosidan O, olib, uni organizmda sodir boiadigan oksidlanish-qaytarilishi 
reaksiyalari uchun sarflanishi, m oddalar alm ashinuvining oxirgi 
mahsulotlaridan - C 02 ning chiqarib yuborilishi tushuniladi. Nafas olish tashqi 
va ichki boiadi. Tashqi yoki o‘pka bilan nafas olish tashqi muhitdan o ‘pka 
orqali 0 ? olish va CO? ni chiqarishdan iborat. Ichki nafas olish yoki 
to sqimalarning nafas olishi esa qon bilan to'qim alar orasidagi gazlar 
almashinuvidir.
Neyron, nerv hujayrasi,
- odam va hayvonlar nerv sistemasining asosiy 
elementi, qo'zg'aluvchanlik xususiyatiga ega b o ig a n hujayralar. Nerv 
hujayrasining tanasi (soma) va uzun (akson) hamda kalta (dendrit) o'simtalari 
boiadi. O'simtalar soniga qarab, neyronlar unipolyar (bir o'simtali), bipolyar 
boiadi. O^simtalar soniga qarab, neyronlar unipolyar (bir o'simtali), bipolyar 
(ikki o‘simtali) va multipolyar (ko'p o ‘simtali) boiadi. Akson juda uzun (1 m) 
va yo'g'on (1 mm) boiishi mumkin.
Nerv markazlari 
- organizm turli-tuman vazifalarini boshqarishda maium 
guruh nerv hujayralarining to‘planib faoliyat k o i’satishi. Sezuvchi, harakatga 
keltiruvchi, vegetativ, hissiy va boshqa nerv markazlari tafovut qilinadi.
Nerv sistemasi 
- nerv hujayralari, nerv tolalari, nerv markazlari, miya va 
uning turli qismlaridan iborat morfofunksional tuzilma, organizm qismlarini 
bir-biri bilan, organizmni tashqi va ichki muhit bilan bogiab turadi, har xil 
taassurotlarni qabul qiladi, analiz va sintez qiladi. Qo‘zg‘alish, tormozlanish 
jarayonlari va ularning bir-biriga almashinishi nerv sistemasi ishining asosini 
tashkil qiladi. Turli-tuman hissiyotlar ham nerv sistemasining mahsuli. Nerv 
sistemasi markaziy (orqa miya va bosh miya), periferik nerv sistemasi, vegetativ 
nerv tizimlariga boiinadi.
Nerv tolalari 
- nerv hujayralarining uzun 
0
‘simtalari (oksonlar). Nerv 
tolalari ikki xil: miyelin роЧН va miyelinsiz b o iad i. Odatda sezuvchi, 
harakatga keltiruvchi va vegetativ nerv tolalari miyelin po'stli boiadi. Simpatik 
nerv tolalari koincha miyelin po'stisiz boiadi. Har bir nerv tarkibida ham 
miyelinli, ham miyelinsiz nerv tolalari boiadi.
Nog‘ora parda 
- tashqi quloq bilan o ita quloqni bir-biriga tutashtirib 
turadigan parda. Qalinligi 0Д mm. Uning asosiy vazifasi kelib urilgan tovush 
toiqinlariga aynan xos tebranma harakat qilish va bu harakatni o4rta quloqqa 
o'tkazish.