|
Asosiy metodik yo’nalishlarning xarakteristikasi. Maksimal darajada zo’r
berishni turli yo’llar bilan hosil qilish mumkin:
1) chegaraga yaqin bo’lmagan og’irliklarni (qarshiliklarni) yengishni chegara
darajada ko’p marta takrorlash;
2) tashqi qarshilikni chegara darajada oshirish (dinamik va statik rejimda);
3) qarshiliklarni chegara darajada tezlik bilan yengish. Shunga muvofiq kuchni
tarbiyalash metodikasida bir necha yo’nalishlar mavjud.
Chegaradan kam og’irliklarni chegara miqdorda takrorlashdan foydalanish.
Yuqorida aytganimizdek, chegaradan kam og’irliklar bilan bajariladigan harakatlar
o’z fiziologik mexanizmlariga ko’ra chegara og’irliklar bilan bajariladigan
harakatlardan farq qiladi. Biroq kishi charchagan sari bu hol o’zgarib boradi. Bitta
XB namoyon etadigan kuchlanish pasayib ketadi. Mashqni bajarishda ko’proq XB
lardan foydalaniladi va oxirgi takrorlashlarda ularning soni maksimumga qadar
ortadi. Bunda effektiv razryadlar chastotasi ko’payib boradi va ularning
sinxronlashuvi ro’y beradi. Birinchi gallarda osonlikcha ko’tarish mumkin bo’lgan
og’irlik chegara og’irlikka yaqinlashib boradi va katta kuchli fiziologik
qo’zg’ovchiga aylanadi. Zo’r berish kontsentratsiyasi o’zgaradi. Natijada
fiziologik holat chegara zo’r berish vaqtidagiga o’xshab qoladi.
Koordinatsiyaning ko’p jihatlari bilan shunga o’xshab ketishi chegaradan kam
og’irlikni «holdan toyguncha» ko’p ko’tarish muskul kuchini trenirovka qiladigan
ta'sir ko’rsatishining asosiy sababidir.
Og’irliklar bilan mashq qilayotganda keyingi ko’tarishlardagi o’xshashlik
yetakchi omil bo’lganligi uchun xuddi shu so’nggi ko’tarishlarni bajarish
foydaliroq ekani ayondir. Binobarin, bu holda mashqlarni charchoq yaqqol
sezilguncha, ya'ni «holdan toyguncha» bajarish shart. Trenerlarning «Sportchi
bunday mashklarni qurbi yetguncha bajarishi, undan so’ng yana uch marta
takrorlashi kerak» degan hazillari bejiz emas, albatta.
25
Mashg’ulotlar o’tkazish vaqti uzayishi bilan maksimal ogirliklarning
afzalliklari tobora aniq sezila boradi. Malakali sportchilarning trenirovkalarida
chegaradan kam og’irliklar bilan mashq qilish asosan qo’shimcha mashqlar sifatida
ishlatiladi. Bunda ularning ko’p vaqt olishini hisobga olib, odatda, faqat ma'lum bir
joyga ta'sir etadigan mashqlar qo’llaniladi. Bunday paytlarda ko’tarilgan
og’irlikning jami miqdori unchalik katta bo’lmaydi.
Qarshilik miqdori odatda «katta» va «o’rtacha katta»ga yaqin qilib belgilanadi.
Kuchning rivojlanib borishiga qarab qarshilik miqdori ham shunga yarasha
o’zgarib boradi.
Misol: o’quvchi qo’llarini gimnastik skameykaga tirab yotgan holda bukadi va
yoyadi. U bu harakatni 10—12 marta bajara oladigan bo’lganda mashq faqat 4—7
marta bajarish mumkin bo’ladigan qilib murakkablashtiriladi (masalan, qo’llarni
polga tirab turib bukish va rostlash, so’ngra shunnng o’zini oyoqlarni gimnastik
skameykaga tirab bajarish va boshqalar).
Chegara og’irliklaridan va unga yaqin og’irliklardan foydadalanish (dinamik
rejimda). Bu metodik yo’nalish malakali sportchilar trenirovkasida asosiy
yo’nalishdir.
Agar 30—40 yil muqaddam og’ir atletikachilar chegaradan ham og’irlikdagi
shtangani ko’p marta ko’tarishga alohida ahamiyat bergan bo’lsalar, hozirgi vaqtda
ko’tarish mumkin bo’lgan chegara og’irlik va unga yaqin og’irliklar bilan mashq
qilishga ko’proq e'tibor bermoqdalar. Bu ko’pgina boshqa sport turlari uchun ham
xarakterlidir. Masalan, balandlikka eng kuchli sakrovchilar, shtanga bilan mashq
qilganlarida, eng yuqori og’irlikka yaqin, og’irliklar bilan shug’ullanadilar
(K.M.Mahkamjanov). Malakali sportchilarning trenirovkasida bu metodik
yo’nalishning juda yaxshi natijalar berishi isbotlangan deb hisoblash mumkin.
Chegaraga yaqin va chegara og’irliklar bilan trenirovka qilishga o’tish sportdagi
natijalarniing ancha o’sishiga olib keldi.
«Chegara og’irlik» tushunchasi haqida bir-ikki og’iz gapirib o’tish lozim.
Chegara og’irlik deganda (agar boshqa alohida izohlab qo’yilmasa) trenirovka
qilinadigan chegara og’irlik, ya'ni ortiqcha emotsional xayajonsiz ko’tarish
26
mumkin bo’lgan eng katta og’irlik tushuniladi. Tegishli psixologik moslashish
hisobiga bu og’irlikni ko’paytirish ham mumkin, bu holda shu og’irlik haqiqatan
ham chegara og’irlik bo’ladi, biroq tajriba ko’rsatishicha, bunday og’irliklar bilan
mashq qilishning foydasi kamroq. Kishi bunday og’irliklar bilan mashq qilganda
emotsional jihatdan charchaydi va yuklamaning hajmi esa yetarli bo’lmaydi.
Shuning uchun asosan emotsional ortiqcha hayajonlanmay 1—2 marta, ko’pi bilan
3 marta ko’tarish mumkin (bu og’irlik odatda maksimal og’irlikdan 10—15%
kam) bo’lgan chegara va chegaraga yaqin og’irliklar bilan trenirovka qilinadi.
Trenirovka qilinadigan chegara og’irlikdan, katta og’irliklardan juda kam
foydalaniladi; ko’p hollarda 7—14 kunda bir marta. Lekin bunda individual farqlar
bo’ladi. Trenirovka qilinadigan chegara og’irlik va sportchining eng yaxshi natijasi
o’rtasidagi individual farq ham ancha katta bo’ladi; odatda yengil vaznli
sportchilarda bu farq kam, og’ir vaznlilarda esa ko’p bo’ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
