Fuqarolik jamiyati taraqqiyotida

Birinchidan,
saylov qonunchiligimiz va uning qoidalari eng nufuzli xalqaro 
huquqiy hujjat – Birlashgan millatlar tashkiloti Bosh Assambleyasi tomonidan 1948 
yil 10 dekabrda tasdiqlangan “Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi” 
tamoyillariga to’la mos keladi.
 
Ikkinchidan,
1966 yilda qabul qilingan va 1967 yilda kuchga kirgan 
“Fuqarolik va siyosiy huquqlar to’g’risidagi” Xalqaro paktning 25-moddasi 
saylovga oid munosabatlarni tartibga soluvchi yana bir muhim xalqaro huquqiy 
me’yor hisoblanadi.
O’zbekiston 
qonunchiligining 
xalqaro saylov 
standartlariga 
asoslanishi

---

59 
Yuqoridagi me’yor ham mazmunan Inson huquqlari umumjahon 
deklaratsiyasi 21-moddasini takrorlaydi va ushbu talablar O’zbekiston Respublikasi 
qonunchiligida batafsil aks ettirilgan.
Uchinchidan,
O’zbekiston Respublikasi saylov qonunchiligini boshqa 
xalqaro standartlar, xususan, 1952 yil 20 dekabrdagi “Ayollar siyosiy huquqlari 
to’g’risida”gi Konvesiyaning 1 va 2-moddalariga, Parlamentlararo Ittifoq 
Kengashining 1994 yil Parijda bo’lib o’tgan 154-sessiyasida qabul qilingan “Erkin 
va adolatli saylov mezonlari to’g’risida”gi Deklaratsiyaning tegishli me’yorlariga, 
YeXHTning 1990 yildagi Kopengagenda o’tkazilgan “Insoniylik mezonlari 
bo’yicha” Konferensiya yig’ilishi hujjatining 7-bandiga, shuningdek, “Mustaqil 
davlatlar hamdo’stligiga a’zo davlatlarda demokratik saylovlar, saylov huquqi va 
erkinliklarining standartlari to’g’risida”gi 2002 yil 7 oktyabrdagi Konvensiyaning 
1–10-moddalarga mosligini ta’kidlash mumkin. 
Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda shunday xulosaga kelish mumkinki, 
O’zbekiston Respublikasida saylov jarayonlariga oid munosabatlarni huquqiy 
tartibga 
soluvchi 
milliy 
qonunchilikni 
shakllantirishda 
xalqaro 
huquq 
me’yorlarining ustuvorligi tan olingani holda huquq ijodkorligining har bir 
bosqichida umume’tirof etilgan tamoyillarga muvofiq islohotlar amalga 
oshirilmoqda. Bu jarayonlar mamlakatimizning xalqaro maydondagi o’rni va 
nufuzini yanada mustahkamlashga asos bo’lib xizmat qiladi.
Bir so’z bilan aytganda, yuqoridagi umume’tirof etilgan tamoyillar 
O’zbekiston saylov qonunchiligi uchun birlamchi asos sifatida xizmat qiladi. Oliy 
Majlisga ham, Prezidentlikka ham saylovlar to’g’risidagi qonunlarni ishlab 
chiqishda ulardan dasturulamal qoidalar sifatida foydalanilgan. Ularga so’zsiz rioya 
qilinishi yo’lida mamlakatimiz hamisha konstruktiv muzokaralarga, hamkorlikka 
tayyor. Buni davlatimiz amalda ko’p bora isbotladi.
Muxtasar aytganda, O’zbekiston Respublikasining milliy saylov qonunchiligi 
xalqaro andozalarga mos tarzda takomillashib bormoqda. Bu yurtimizda 
kechayotgan keng ko’lamli modernizatsiya va demokratlashtirish jarayonlarining 
natijasidir.

---

60 
Qolaversa, demokratik huquqiy davlatning asl mohiyati – davlat hokimiyatini 
shakllantirishning asosiy usullaridan biri bo’lgan saylovlarning huquqiy jihatdan 
tartibga solinishi, umumiy e’tirof etilgan xalqaro me’yorlar hamda demokratik 
andozalar asosida milliy saylov qonunchiligini yaratish va rivojlantirish bilan 
bog’liq. Bugungi kunga qadar O’zbekistonda saylov jarayonlarini huquqiy tartibga 
soluvchi o’ndan ortiq qonunlar qabul qilindi. Mazkur qonunlarda saylov tizimi, 
mohiyati, saylash va saylanish huquqi, saylovlarni tashkil etish, o’tkazish, ovoz 
berish natijalarini aniqlash, fuqarolarning saylovlardagi ishtiroki, saylov huquqining 
kafolatlari, saylovlarni moliyalashtirish va shu kabi o’ta muhim masalalarni huquqiy 
tartibga solish mezonlari belgilandi.
 
Demokratik saylovlarni erkin va mustaqil ommaviy 
axborot vositalarisiz tasavvur etib bo’lmaydi. Negaki, 
ular fuqarolarning siyosiy partiyalar faoliyati, ularning 
saylovoldi dasturlari, deputatlikka ko’rsatayotgan 
nomzodlari, saylov jarayonining barcha bosqichlari haqida axborot olish huquqini 
ta’minlashi lozim. Shunday qilib, ommaviy axborot vositalari demokratik 
saylovlarni ochiqlik, oshkoralik va transparentlik asosida o’tkazishda muhim vosita 
bo’lib, fuqarolik jamiyatining saylovda faol ishtirok etishiga jiddiy ta’sir ko’rsatadi.
Mamlakatimiz saylov qonunchiligida ommaviy axborot vositalari saylovga 
tayyorgarlik ko’rish jarayoni va saylov qanday o’tayotganini yoritib borishi 
mustahkamlangan. Saylovoldi tashviqoti olib borilayotganda ommaviy axborot 
vositalari teng shart-sharoit va imkoniyatlar prinsipiga amal qilgan holda, 
deputatlikka nomzodlarga, siyosiy partiyalar vakillariga o’z efir vaqti va nashr 
maydonini qonunda belgilangan tartibda taqdim etadi. Bundan tashqari, ular 
fuqarolik jamiyati institutlaridan biri sifatida saylov jarayonida jamoatchilik nazorati 
vazifasini bajaradi.
Ommaviy axborot vositalari erkin demokratik saylovlarni o’tkazishning 
muhim bo’g’ini hisoblanadi. Erkin va adolatli saylovlarning mazmun-mohiyati faqat 
maqbul muhitda o’z ovozini berishdan iborat emas, balki saylov jarayonlarida 
barcha saylovchilarga saylovda ishtirok etayotgan siyosiy partiyalar, ro’yxatga