Fuqaro himoyasi

Fuqarolami muhofaza qilishning uslublari quyidagilardan iborat:

1. 
   Fuqarolami xavfli vaziyat xususida o‘z vaqtida ogohlantirish
   
2. 
   Radiatsiyaga va kimyoviy ta'sirlarga qarshi (RQ va KTQ) omillari;
   
3. 
   Himoya inshootlarida saqlash:
   
4. 
   Evakuatsiya omillarini o'tkazish (fuqarolami xavfli hududdan, vaqtinchalik uzoqlashtirish yoki to'liq uzoqlashtirish);
   
5. 
   Shaxsiy saqlovchi vositalardan foydalanish.
   

Favqulodda vaziyatlarda fuqarolami himoya qilishning orrullarida alohida o'rin tutadigan uslub - bu fuqarolami o'z vaqtida ogohlantinsh hisoblanadi.
Ogohlantirish radio, televideniya vositalari orqali amalga oshiriladi. Bunda fuqarolami ogohianlirishdan oldin sirena. ishlab chiqarish gudo- gi, transport vositalanning signallari va boshqa belgilar orqali ogoh eti­ladi. Ya'ni bu belgilar «D1QQAT HAMMAGA» degan ma'noni angla- tadi. Shu belgilami eshitgan har bir fuqaro radio, televizorlami qo'y ish­lari zarur. Har bir ofat yuz berganda. ularni fuqarolarga hamda iqtisodiyotga korsatadigan ta’sir xususiyatlanni hisobga olgan holda ogoh- lantinsh matnlan tuziladi.
Masalan:
a) Atom elektr stansiyasida yuz bergan avariya baqida fuqarolar muhofazasi quyidagi tartibda xatqni ogoh qiladi:
«DIQQAT». Fuqaro Muhofazasi shtabidan gapiramiz. Fuqarolar! Atom elektr stansiyasida avariya sodir boidi. Shu AES atrofida joylashgan «UzBAT» korxonasi. Hamza aloqa uzatish tarmogi, Toshkent mineral suv quyish zavodi va uy-joylar. mahallalarga radioaktiv changlaming tushishi kutilmoqda. Shu hududda yashovchi hamim fuqarolar o'zlari- ning. yashovchi uyiari gennetikligim (zichligini) mustahkamlashlari, uy hayvonlarini panajoyga kiritishlari. oziq-ovqat mahsulotlarini. suvlami radioaktiv chang vushishidan saqlashlan. o'zlari esa vodli preparatdan qabui qilishlari kerak. Keyingi xatti- harakatlar fuqarolar muhofazasi shtabi yo'riqnomalari asosida boradi».
b) Xavfli kimyo zavodidagi avariyada:
«Diqqat! Fuqarolar muhofazasi shtabidan gapiramiz. Fuqarolar! Chirchiq kimyo kombinatida odamga kuchli ta'sir etuvchi zaharli modda (KTZM) - ammiakning toidlishi oqibatida avanya sodir boidi. Zahar­langan havo Toshkent shahri tomon tarqalmoqda. Kimyoviy zaharlanish hududiga osha atrofdagi korxonalar va aholi yashash jo> lari (korxona, mahalla yashash jovlari nomlari ko'rsatiladi) kiradi. Kimyo korxonasiga yaqin boigan ishlab chiqarish tarmoqlaridagi ishchi xizmatchilar, mahallalardagi yashovchilar o'z uylarini. ish joylarini xavfsiz holatda qoldirlgan holda (gaz. suv. elektmi o'chinshlari) va Toshkentga evaku- atsiyaga layyorlansinlar. Kimyo korxonasidan uzoqdagi korxonalar, ma- hallalardagi (nomlari ko'rsatiladi) yashovchilar o'z ish joytarida, uylarida qo'shinicha germetikligini ta’niinlab saqlanishlari loznn. Eshit- ganlaringizm qo'ni-qoshnilargayetkazing!».
v) Yer silkinishi ehtimolida:
«Diqqat! Fuqarolar muhofazasi shtabidan gapiramiz. Fuqarolar! Yer silkinishi ehtimoli bor! Gaz, suv, elektroenergiya, yonavotgan moddalar- ni o'chirib, uylami xavfsiz holatda qoldirib, eshitgan ma’lumotlami qo‘- ni-qo'shnilarga yetkazing. Kerakli narsalarni: kiyim-kechak. hujjat, oziq-ovqat. suv olib baland qunlgan imoratlardan uzoqroq joylarda saq- laning!»
Yer silkinganda mshootlarda boisangiz. darhol eshik. o>na ustun- lari tagiga turib oling. Tarfib va osoyishtalik saqlansin. Fuqaro muho­fazasi shtabi yo'riqnomalariga e'tibomi qarating!

2. 
   Radiatsiyaviy va kimyoviy ta’sirlarga qarshi omillar
   

Radiaisiyaga qarshi (RQ) va kimyoviy lasirlarga qarshi (KTQ) omil­lar deyilganda lonlantiruvchi nurlar (g). zaharli kimyoviy moddalar va odamga kuchii ta'sir etuvchi moddalar (KTZM) ta'sirini kamaytirishga mo’ljallangan kompleks omillar tushuniladi. KTQ omillarida quvidagi vazifalar ko'zda tutiladi:

1.