Фрейдизмнинг психологияга қўшган ҳиссаси

Фрейдизмнинг умумий хусусиятлари

• Фрейд турли машҳур олимларнинг асарлари ва концепцияларидан тўпланган жуда кўп турли хил ғояларни ўзлаштирди. Масалан, фрейдизм Готфрид Вилгелм Лейбницнинг монадологиясидан (Лейбницга кўра, монадалар атомлардан ажралиб турувчи воқеликнинг ягона элементлари бўлиб, психик асосга эга бўлган кенгайтирилмаган психик мавжудотни ифодалайди).
• Иоганн Фридрих Гэрбарт томонидан онг остонаси, у онг остонасидан "пастда" жойлашган бир қатор инсоний ғоялар онгсиз эканлигига ишонган. Фрейдга Густав Теодор Фехнэрнинг қарашлари ҳам катта таъсир кўрсатди, у Гэрбарт сингари онгсиз ғояни ишлаб чиқди ва хусусан, айсберг тасвири орқали "психика" тушунчасини тасаввур қилишни таклиф қилди. Фрейднинг психоаналитик концепциясининг ривожланишига Чарлз Дарвиннинг эволюцион назарияси, Жозеф Бреернинг катартик усули ва Жан Шарконинг истерияни даволаш учун гипнознинг таъсири ҳақидаги назарияси ҳам сезиларли таъсир кўрсатди. Фрейд кўплаб ғояларни Карл Густав Карус (яъни, онгсиз ақлий фаолият тажриба ва тушлар орқали намоён бўлади дэган тахмин), Эдуард Хартман ва унинг «Онгнсиз фалсафа"си. Фрейднинг қарашларининг шаклланишига немис файласуфи ва психологи Теодор Липпс сезиларли таъсир кўрсатди, у онгсиз руҳий жараёнларга бир нечта асарларни бағишлаган.

Фрейд топографик молели

Онг

• Онг даражаси аниқ дамдаги инсоннинг маълумотларини сезги ва кечинмаларидан ташкил топади. Онг мияда сақланувчи маълум кам фоизли ахборотларни қамраб олади. Сўнгра маълумотлар онг олди ёки онгсизлик соқага юкланади.

Онголди

• Бу соҳа баъзан хотирага кириш мумкин бўлган, ўзида барча тажрибани киритади, айни дамда англанилиаган, аммо тасодифий ёки минимал куч сарфлаш натижасида онга тез қайтиши мумкинлиги.

Онгсизлик

• Инсон психикасининг энг чуқур ва аҳамиятли қатлами. Бу онгга қанчалик босим ўтказувчи эмоция ва хотиралар орқали инстинктив қўзғалишларни сақловчи аммо ушбу англашилмаган материаллар кўпинча инсоннинг кундалик фаолиятини белгилайди.

• Психоаналитик фикр ривожланишининг ҳозирги босқичида, С. Ю. Головиннинг фикрига кўра, "фрейдизм" кўпинча Фрейд ғоялари ва асарларининг бутун мажмуаси - "Фрейд метапсихологияси" деб аталади. Зинченко Мешчэряковнинг фикрига кўра, фрейдизмнинг "ядроси", шахсият ривожланишининг асосий ҳаракатлантирувчи кучи инстинктив - жинсий ва тажовузкор ҳаракатлар билан ифодаланади, дэган ғоядир. Бу ҳаракатларнинг қондирилишининг антиподи атрофдаги олам томонидан қўйилган тақиқ ва чекловлар бўлганлиги сабабли, биринчиси репрессия жараёнини бошдан кечиради ва шу билан инсоннинг онгсизлигини шакллантиради. Фрейд метапсихологиясига кўра, репрессия қилинган таркибнинг онгсиздан онгга кириши фақат рамзий шаклда мумкин - масалан, резэрвациялар, санъат асарлари, невротик аломатлар шаклида.

• Фрейд ортодоксал психоанализ учун асосий бўлган ақлий аппаратни тушуниш, иккинчиси томонидан учта мисолдан иборат деб ҳисобланади - ИД, ЭГO ва Супэр ЭГO; Шундай қилиб, у қониқишни талаб қиладиган драйвларни ўз ичига олади, Супэр-ЕГO (инсоннинг социализацияси орқали шаклланган) шахснинг "цензураси" сифатида ишлайди. Икки инстанция ўртасидаги зиддият ЭГO тузилмаси томонидан ҳал қилинади, унинг асосий вазифаси исталган ва мақбул ўртасидаги "ярашиш" бўлиб, бу муайян ҳимоя механизмларини ишлаб чиқиш орқали амалга оширилади. Ҳимоя қобилиятлари муваффақияцизликка учраган тақдирда, невроз пайдо бўлиши мумкин - бу шахснинг эрта ривожланиши босқичида, эркак киши Эдип комплексини, аёл эса - Электр комплексини бошдан кечирганида. Фрейдизмда бу икки комплекс ҳар қандай неврознинг ўзаги ҳисобланади.