Foydali qazilmalarning genetik va sanoat turlari

Glossariy
 
Marganets 
– oqish kulrang kumushsimon metall bo‘lib, marganets temir va 
misga nisbatan qattiqroq, lekin mo‘rt.
 
Temir 
– kulrang oqish rangdagi yaxshi cho‘ziluvchan, elektr toki va issiqlikni 
yaxshi o‘tkazadigan metall.
 
Titan 
– oq rangli kumushsimon yaltiraydigan metall bo‘lib, alyuminiy, magniy, 
temir, xrom, mis, molibden, volfram kabi elementlar bilan qotishmalar hosil qilish 
xususiyatiga ega. 
Xrom 
– kumushsimon oq rangdagi yaltiroq, oddiy sharoitda deyarli 
o‘zgarmaydigan metalldir.
 
Qora metallar
– temir, marganets, xrom, titan va boshqa foydali qazilmalar. 
 
20. RANGLI METALLARNING SANOAT TURLARI 
20.1. Volfram konlari va ularning sanoat turlari 
Sof volfram oqish kulrangdagi juda og‘ir va juda qiyin eruvchan metaldir. 
Volframning klarki 0,0002, erish harorati 3410
o
S, qaynash harorati 5500
o
S, 
solishtirma og‘irligi 19,3. Volfram ajoyib xossalarga ega -qizdirilganda yuqori 
darajada elektron emissiyaga ega, qizdirilganda deyarli kengaymaydi, ko‘p metallar 

---

125 
bilan qotishmalar hosil qilish xususiyatiga ega. Bu xususiyatlari uchun volfram elektr 
lampalar ishlab chiqarishda, maxsus mustahkam va yuqori haroratga chidamli bo‘lgan 
qotishmalar tayyorlashda keng qo‘llaniladi. Bundan tashqari kimyo sanoatida 
bo‘yovchi modda sifatida, yuqori sifatli benzin ishlab chiqarishda, katalizator sifatida 
ishlatiladi (28-rasm). 
Volfram 20ga yaqin mineral tarkibiga kiradi. Ularning asosiylari - sheelit va 
volframit. Volframningdunyo bo‘yicha tabiiy zahirasi 2005 yil ma’lumoti bo‘yicha 
2,9 mln.t., shu jumladan 1,8 mln.t. Xitoyda to‘plangan. Bir yilda dunyo bo‘yicha 76,5 
ming t. volfram ma’dani qazib olinadi. SHundan 69 ming t.ni Xitoy ishlab chiqaradi. 
Volfram ma’danlarining sanoat turidagi to‘plamlari quyidagi turlardagi konlar 
bilan bog‘liq: 1) volframli va molibden-volframli skarnlar (Gruziyadagi Tirnauz, 
O‘zbekistondagi Ingichka, AqSHdagi Pain-Krik va Avstraliyadagi King-Aylend 
konlari); 2) yuqori haroratli gidrotermal konlar (Rossiyadagi Iulta koni); 3) Magmatik 
konlar (Rossiyadagi Boguta koni). 

---

126