Foydali qazilmalarning genetik va sanoat turlari

Nazorat savollari
1. Metall konlari nurash qobig‘ida qanday o‘zgaradi?
2. Metall emas konlarining nurash qobig‘idagi o‘zgarishini ta’riflang?
3. Konlarning ustki mexanik o‘zgarishlari nimalarda iborat?


Glossariy
Atmosfera – Er sharini o‘rab olgan havo qobig‘i, uning quyi chegarasi – quruqlik va suv yuzasidir, yuqori chegarasi 1300 km balandlikka kosmik fazoga o‘tish bilan belgilanadi.
Genezis – geologiyada tog‘ jinslari va foydali qazilma konlarining ma’lum sharoit va geologik jarayonlar ta’sirida hosil bo‘lishi.
Metallogeniya – qazilma boyliklar haqidagi ta’limotning bir qismi bo‘lib, ma’danli konlar hosil bo‘lishi va joylanish qonuniyatlarini o‘rganadi.
Metall foydali qazilmalar – temir, marganets, xrom, nikel, mis, volfram, qo‘rg‘oshin, sink, oltin, kumush, platina va boshqalar).
Metall emas foydali qazilmalar – olmos, granit, labrodarit, marmar, qum, shag‘al, tuzlar, fosfat va boshqalar).
Metasomatoz– tog‘ jinslarining eritmalar ta’sirida o‘z kimyoviy tarkibini o‘zgartirishi. Metasomatoz natijasida tog‘ jinslarining umumiy kimyoviy tarkibi o‘zgaradi; minerallar erishi bilan birga yangilari hosil bo‘ladi. Bunday metasomatoz magmatik jarayondan keyin ajralib chiqadigan eritmalar ta’sirida yuzaga keladi.
Mineral – xalq xo‘jaligida ishlatish mumkin, iqtisodiy jihatdan foydali, texnika taraqqiyotiga muvofiq metall, mineral yoki boshqa birikmalar ajratib olish uchun qulay minerallar to‘plami.
Plast (qatlam) – ikki parallel tekislik bilan chegaralangan tog‘ jinslari orasida joylashgan, uncha katta qalinlikka ega bo‘lmagan va uzoqqa cho‘zilgan qatlam (bu tipdagi ruda formalari temir, marganets, gips, tuz konlarida uchraydi).
Relef – er sathi shakllari majmuasi bo‘lib, har bir uchastka o‘z relef shakliga ega bo‘ladi. Erda yuz beradigan endogen va ekzogen jarayonlar natijasida hosil bo‘ladi.
Tipomorf minerallar – geologik va fizik-kimyoviy sharoitlarni aniqlashga xizmat qiluvchi tipik (tafsivli) minerallar.