Foydali qazilmalarni boyitish jarayonlari

 
 
Magnit kuchi va uni tashkil etuvchilar 
 
Magnit kuchlari, elektr kuchlari singari, ba’zan ponderomotorli 
kuchlar ham deyiladi. “Ponderomotorli kuchlar” atamasi o‘rta asrlarda 
kiritilgan va “vaznsiz” jismlarni siljitishga qodir bo‘lgan kuchni bildiradi. 
Hozirgi vaqtda “ponderomotorli kuchlar” atamasini eskirgan, deb tan olish 
lozim, chunki magnit kuchlari yuzaga kelish tabiati yetarlicha o‘rganilgan. 
Shuning uchun “magnit kuchi” atamasidan foydalaniladi.

---

270 
Magnit kuchi
– magnitli xossalarga ega bo‘lgan jismlarga 
(qo‘zg‘almas va harakatlanuvchi) va harakatlanuvchi elektr zaryadlariga 
ta’sir etuvchi kuch. Magnit kuchi ushbu jismlarning siljishini yoki ularning 
harakat traektoriyasi bo‘ylab o‘zarishini keltirib chiqaradi.
Deyarli barcha magnitli separatorlarda magnit kuchi magnitli 
xossalarga ega bo‘lgan zarralarning magnit tizimiga tortilishini keltirib 
chiqaradi. Shuning uchun mineral va boshqa zarralarni magnitli boyitish 
jarayonlarida magnit kuchi ba’zan “tortishishning magnit kuchi” deyiladi. 
Elektrodinamik 
separatorlarda 
magnit 
kuchi, 
aksincha, 
separatorning magnit tizimidan uyurma toklar yuzaga kelgan elektr 
o‘tkazuvchan zarralarning itarilishini keltirib chiqaradi.
Keyinchalik magnit kuchi deganda magnitli xossalarga ega bo‘lgan 
zarralarga ta’sir etuvchi tortishishning magnitli kuchi ko‘zda tutiladi. 
Bunda umumiy ko‘rinishda zarralarning magnit kuchi deganda uning 
magnit maydoni bilan o‘zaro harakati (magnit xossalari mavjud) yoki 
o‘zaro harakatda bo‘lmasligi (magnitli xossalari past) ko‘zda tutiladi.
Magnit maydonlari bir xil va har xil bo‘ladi. Birinchilar uchun 
magnit maydoni kuchlanganligi ishchi zonaning turli nuqtalari uchun
kattaligi va yo‘nalishi bo‘yicha bir xilda (grad 
H
=O), ikkinchilar uchun 
kuchlanganlik ishchi zonaning har xil nuqtalari uchun farq qiladi ((grad 
H
>O). grad
H
kattalik berilgan yo‘nalishda magnit maydoni kuchlanganligi 
kattaligining o‘zgarishini tavsiflaydi. Bir xildagi magnit maydonida magnit 
kuchi nolga teng va magnitli zarralar maydonning kuch chiziqlariga 
parallel yo‘naladi. Har xil maydonda magnitli zarralar maydon kuch 
chiziqlari bo‘ylab yo‘nalganligidan tashqari tortishish magnit kuchi 
ta’sirini sezadi, qaysiki zarralarni maydonning juda jadal uchastkalariga 
tortadi. Magnitli separatorlarda zarralarni magnitliga va nomagnitliga 
ajratilishini ta’minlovchi magnit kuchini yaratish uchun faqat har xil 
maydondan foydalaniladi.
Zarraga ta’sir etadigan magnit kuchi magnitlanish vaqtida zarra 
tomonidan egallangan potensial energiya bilan aniqlanadi [13]: 
,
2
æ
2
0

−
=
V
dV
H
U

(2.17) 
bunda, µ
0 
- vakuumning magnit o‘tkazuvchanligi yoki magnitli 
o‘zgarmas, Gn/m,
µ
0
=4π·10
-7
; ǽ - zarraning hajmiy magnit ta’sirchanligi (zarraning 
magnit xossalarini tavsiflaydi), o‘lchamsiz kattalik; 
N
- magnit maydoni 
kuchlanganligi, A/m; 
V
–zarra hajmi, m
3
. 

---

271 
Jismga ta’sir etuvchi kuch teskari belgili grad U orqali ifodalanishi 
mumkin, unda 

=
−
=
V
м
dV
H
U
F
2
æ
grad
grad
2
0

(2.18) 
grad belgini integral osti ifodasiga kiritib va zarra hajmi 
chegaralarida hajmiy magnitli ta’sirchanlik doimiyligiga yo‘l qo‘yib, 
quyidagini hosil qilamiz: 

=
−
=
V
м
dV
H
U
F
2
æ
grad
grad
2
0

(2.19) 
bunda, grad
N
– 
N
ning eng ko‘p oshib borish yo‘nalishidagi dH/dx 
hosila, A/m
2
. 
Zarraning ozroq hajmida (
V→
0) shunga yo‘l qo‘yish mumkinki, 
uning hajmi chegaralarida
N
grad
N
o‘zgarishi ozroq, unda 
(2.20) 
Boyitish 
apparatlarida 
zarralar 
harakatlanishi 
dinamikasini 
hisoblashda ko‘pincha solishtirma magnit kuchlaridan foydalaniladi. 
V→
0 
bo‘lganda massa birligiga kiritilgan magnit kuchining solishtirma qiymati, 
N/kg: 
(2.21) 
bunda, χ- solishtirma magnit ta’sirchanlik (zarraning magnit 
xossalarini tavsiflaydi), ǽ /ρ teng, m
3
/kg; ρ- zarra zichligi, kg/m
3
. 
(2.20) va (2.21) formulalarda magnit maydonining (havoda va 
suvda) kuch tavsifi sifatida magnit maydoni kuchlanganligidan 
foydalanildi. Agar magnit maydonining (havoda va suvda) kuch tavsifi 
sifatida magnit maydoni induksiyasidan (
V
) foydalanilsa, unda magnit 
kuchini va solishtirma magnit kuchini quyidagi formulalar bo‘yicha 
hisoblash mumkin: 
(2.22) 
(2.23) 

---

272 
[13] ishda aniqlanganki, magnit kuchini topish uchun (2.21) 
formuladan foydalanish yirik zarralarga ta’sir etuvchi magnit kuchi 
kattaligining ancha pasaygan natijasini beradi. Buni tajriba qurilmasida 
magnit kuchini tekshirish bo‘yicha tajribalar tasdiqladi. Shuning uchun 
zarralar yirikligini hisobga olib, hisoblash formulalariga 
a
tuzatish 
koeffitsiyentini qo‘shish lozim:
(2.24) 
Koeffitsiyentning quyidagi qiymatlari tavsiya qilingan: 
a
=1,1-5 
mm mahsulotning eng yuqori yirikligi uchun; 
a
=1,5-5 mm dan 25 mm 
gacha bo‘lgan mahsulotning eng yuqori yirikligi uchun; 
a
=2-25 mm dan 
ortiq bo‘lgan mahsulotning eng yuqori yirikligi uchun. 
Tortishish magnit kuchini hisoblash uchun (2.20)- (2.24) formulalar 
tahlili unga ikkita tashkil etuvchi ta’sir etishini ko‘rsatadi.
Birinchi tashkil etuvchi
magnitli tizim – 
H
grad
H (H
grad
H
)
tuzilishni tavsiflaydi. 
N
grad
N (V
grad
V
) kattalikni 
magnit tizimining 
solishtirma magnit kuchi
deb nomlash qabul qilingan. U, asosan, qutblar 
yuzasidagi 
magnit 
maydon 
kuchlanganligiga, 
qutblar 
orasidagi 
masofalarga, separator ishchi zonasi o‘lchamlariga, qutblar shakliga 
bog‘liqdir.
Ikkinchi tashkil etuvchi
ajratiladigan zarralar – magnitli (ǽ,χ) va 
geometrik (yiriklik, shakl) xossalarni tavsiflaydi. Bunda zarralar 
yirikligining magnit kuchi zarrasiga ta’sir etuvchi kattalikka ta’siri shuni 
ko‘rsatadiki, magnitli boyitishda ajratish faqat magnitli xossalar bo‘yicha 
emas, balki yirikligi bo‘yicha ham sodir bo‘lishi mumkin. 
Zarralarni magnitliga va nomagnitliga ajratish uchun qarama-qarshi 
harakat qiluvchi kuchlarni oshiruvchi magnit kuchining belgilangan 
qiymatini hosil qilish lozim. Kuchli magnit xossali (ǽ,χ) yuqori magnit 
xossali kuchli magnitli rudalarni boyitishda
H
grad
H 
ning nisbatan past 
qiymatili separatorlar lozim, past magnit xossali kuchsiz magnitli rudalarni 
boyitishda
 H
grad
H 
ning nisbatan yuqori qiymatili separatorlar lozim.