Foydali qazilmalarni boyitish jarayonlari

Sulfidli 
oltin 
tarkibli 
rudalar 
va 
uning 
minerallari
. 
Minerallardan kimyoviy birikmaga ega bo‘lganlaridan bular tellurid oltini 
(kalaverit AuTe
2
, silvanit AuAgTe
4
, krennerit AuAgTe
2
, petsit Ag
3
AuTe
2
va boshqalar), shuningdek aurostibit AuSb
2
.
Erkin oltin ruda tarkibida turli xildagi noto‘g‘ri shakllarda 
joylashgan bo‘ladi: ilmoqsimon, tomirsimon, simsimon, sochma, aralash, 
taram tomirli, g‘ovak, tangachali, tarmoqlangan, donador va boshqalar.
Erkin oltin bo‘laklarining o‘lchami keng ko‘lamda o‘zgaruvchan 
bo‘ladi -mikroskopda ham ko‘rinmaydigan maydalikdan to 10-100 kg. li 
katta bo‘laklari ham uchraydi. Oxirgi holat kamdan kam hollarda 
kuzatiladi. Aksariyat oltin miqdori ruda tarkibida mayin 0,5-1,0 mm holda 
uchraydi.
Oltinning yirikligi - uning muhim texnologik xususiyatlaridan biri 
hisoblanadi. Oltin bo‘laklarining yirikligiga ko‘ra quyidagi texnalogik 
guruhlarga bo‘lishimiz mumkin: 
a) yirik oltin – bo‘laklar yirikligi 0,1 mm (> 100 mkm), yanchish 
natijasida ruda minerallaridan oson ajraladi va gravitatsiya usulida 
boyitiladi (juda yirik: 1-5mm; sof yoxud tug‘ma oltin 5mm dan yirik);
b) mayin oltin – bo‘laklar o‘lchami 0,1mm dan 0,001mm (100dan 
1mkm) gacha – yanchish natijasida qisman ajraladi va yaxshi 
flotatsiyalanadi, sinil tuzlarida yaxshi eriydi, ammo gravitatsiyada qiyin 
ajraladi;
v) mayin zarrali — bo‘laklar o‘lchami 0,001 mm ( < 1 mkm); 

---

201 
g) juda kichik oltin (submikroskopik) — bo‘laklar o‘lchami 0,1 
mkm dan kichik. So‘nggi ikki guruh oltin minerallari asosan qiyin 
ajraluvchi murakkab tarkibli oltin minerallardir. 
Yirik 
oltin 
bo‘laklari 
yanchish 
jarayoni 
natijasida 
ruda 
minerallaridan oson ajraladi va gravitatsiya usulida boyitilganda oson 
ushlab qolinadi, ammo yomon flotatsiyalanadi va sinil eritmalarida sekin 
eriydi. Mayin oltin yanchish jarayonida sof holda kam holda uchraydi, 
qisman boshqa minerallar bilan birga keladi. Mayin tug‘ma oltin yaxshi 
flotatsiyalanadi, sinil eritmalarida tez eriydi, ammo gravitatsiya usulida 
yomon ajraladi. Mayin zarrali oltin – ko‘p hollarda sulfid minerallari bilan 
bog‘langan bo‘lib yanchish natijasida kam miqdorda yuzasi ochiladi, 
asosiy qism oltin pirit va arsenopiritda qoladi. Bunday oltin minerallari 
sian eritmalarida erimaydi, gravitatsiya va flotatsiya usulida u sulfidlari 
bilan birga ajraladi. Mayin zarrali oltin rudalari qiyin ajraluvchi rudalarga 
mansub bo‘lib undan oltin maxsus usullarda ajratib olinadi.
Flotatsiya sxemasini tanlash boyitiladigan material xarakteriga 
bog‘liq. Amaliyotda oltinni rudasini boyitishda kamdan kam holda bir 
jarayonli 
flotatsiyalash 
sxemasi 
qo‘llaniladi. 
Sxemani 
tanlashda 
quyidagilar inobatga olinishi zarur:
- sulfidli minerallarning o‘lchamini bir xil emasligi; 
- gil miqdorining yuqoriligi (12% gacha); 
- flotatsiya chiqindisini keyinchalik boyitish talabi (sorbsiyali tanlab 
eritish) mahsulotni 80% gacha -0,074mm sinfda yanchish asosiy 
flotatsiyada sifatli boyitma olishni yomonlashtiradi.