Foydali qazilmalarni boyitish jarayonlari

 
3.23. Ruxli rudalarini flotatsiya usulida boyitish 
 
Rux – D.I.Mendeleev davriy jadvalining II guruhiga kiruvchi 
kimyoviy element bo‘lib, uning atom nomeri 30, nisbiy atom massasi 65,3 
ga teng. Geksogonal kristall panjaraga ega. Ruxning zichligi 7,1 g/sm
3
. 

---

184 
Ruxning o‘rtacha tarkibi yer yuzasida 8,3∙10
-3 
%. Cu-Zn qotishmasi 
hisoblangan latun qadimdan insoniyatga ma‘lum. Metall holdagi rux 
birinchi marta 1746 yili Angliyada olingan. 
Rux faol metall va yaxshi tiklovchi, uning oksidlab-tiklovchi 
potentsiali 0,76 V. erish harorati 419,5 
o
C, qaynash harorati 906 
o
C. 
Ruxning qattiqligi Moos shkalasida 2,5-2,9 ga teng. 
Tabiatda rux faqat turli xil minerallarda birikma holida uchraydi va 
erkin holda uchramaydi. Rux 100-150 
o
C haroratda egiluvchan va 
cho‘ziluvchan xususiyatga ega bo‘ladi, 200 
o
C dan yuqori haroratda esa 
mo‘rtlashadi va diamagnitli xususiyatga o‘tadi. Ruxning qo‘rg‘oshin yoki 
mishyak bilan ifloslanishi uning mo‘rtlashishga olib keladi. 
Ruxning juda ko‘p qotishmalari aniqlangan: Al, Cu, Sn, Mg, Ca, Ni, 
Pb, Cd, Fe, Ag, Hg, Au, Pt, W va boshqa metallar bilan. 
Havoda 100 
o
C haroratda karbonatli qobiq bilan qoplanadi va 
rangsizlashadi. 
Nam havoda uglerodli gazlar ishtirokida rux asosiy karbonatlar 
hosil qilib, odatdagi haroratda ham parchalanadi. Kuchli kislotali 
minerallari ruxni tuzlar hosil qilgan holda yaxshi eritadi. 
Rux III analitik guruhga kirib, kationlari qiyin eriydigan sulfidlar 
hosil qiladi. Rux sulfidi boshqa III guruh elementlariga nisbatan 
(Al,Fe,Co,Ni) aytarli drajada qiyin eriydi. 
Jahon miqyosida olinayotgan ruxni qariyib 40% ruxlantirishga, 
ya‘ni ruxni yupqa qatlam qilib (10 – 50 mkm) temir va uning qotishmalari 
yuzasiga atmosfera korroziyasini oldini olish maqsadida qoplashga 
sarflanadi. 
O‘zining 
yaxshi 
quyma 
olish 
va 
past 
haroratda 
erish 
xususiyatlaridan kelib chiqib, rux turli xil, asosan alyuminiy, mis, magniy 
bilan qotishmalar tayyorlashda keng ishlatiladi. Bu qotishmalar o‘ta baland 
bo‘lmagan erish harorati, yaxshi oquvchanligi, bosim ostida oson ishlov 
beriluvchanligi, 
payvandlanuvchanligi 
bilan 
ajralib 
turadi. 
Rux 
qo‘rg‘oshinni nodir metallardan tozalashda ishlatiladi, kimyo-metallurgiya 
jarayonlarida tiklovchi sifatida qo‘llaniladi. Uning birikmalari juda muhim 
yarimo‘tkazgichli material va lyuminofora hisoblanadi. Metalli rux 
kumushni qo‘rg‘oshinli kumushdan ajratib olishda va galvanik elementlar 
tayyorlashda qo‘llaniladi. 
Eng ko‘p ishlab chiqaruvchi mamlakatlarga Kanada, AQSH, 
Avstraliya, Peru, Yaponiya va Meksika kiradi.
 

---

185 
Tabiatda tarkibida rux bo‘lgan 66 ta minerallar aniqlangan, biroq 
uning sanoat ahamiyatiga ega bo‘lgan minerallari bu – sulfidli rudalarda 
sfalerit, oksidli rudalarda esa smitsonit va kalamindir.